Uwłaszczenie chłopów w roku 1864 r.
(Nowy artykuł p. F. Chojeckiego - zapraszam do lektury)
2 marca 2017 r. upłynęły 153 lata jak chłopi z b. Królestwa Polskiego , w tym także z Bednar zostali uwolnieni od pańszczyzny , nabyli prawa własności do ziemi którą uprawiali , i stali się od tej daty ludźmi wolnymi .
Nasza Konstytucja z 3 maja uchwalona w 1791 r. przez Sejm Czteroletni , pierwsza w Europie i druga w świecie po Konstytucji Stanów Zjednoczonych ustawa zasadnicza , tworząca fundamenty państwa , na której chwalebne zapisy tak często się powołujemy , praktycznie nie wprowadziła żadnych zmian w położeniu chłopów .
Sejm Szlachecki nie był zdolny do tego aby znieść poddaństwo chłopów , dać im prawo do ziemi i wolność osobistą .
Paradoksem historii jest, że to czego chłopi nie otrzymali od własnego państwa otrzymali od zaborcy cara Aleksandra II , który dekretem z dnia 19 lutego / 2 marca 1864 r. uwolnił wszystkich chłopów od pańszczyzny na rzecz dworu , przyznał im wolność osobistą i prawo własności do posiadanej ziemi , którą od tej daty mogli swobodnie dysponować .
Dekret carski ukazem zwany wydany został 19 lutego / 2 marca 1864 roku . Różnica w dacie jest wynikiem odmiennego kalendarza używanego w b. Królestwie Polskim , tzw : „ Kongresówce „ i Rosji .
W cesarstwie rosyjskim używano kalendarza juliańskiego . Kalendarz juliański jest kalendarzem słonecznym wprowadzonym w 46 r. p.n.e. przez Juliusza Cezara , i przyjęciu , że rok zwyczajny liczy 365 , a przestępny 366 dni .
Jako ciekawostkę należy podać , że zachowano ustaloną w 153 r. p.n.e. datę 1 stycznia jako początek roku .
- 2 -
Kalendarz juliański został przyjęty przez chrześcijaństwo i wraz z nim się rozpowszechniał. W XVI wieku kalendarz juliański był zastępo-wany przez kalendarz gregoriański . Nazwa wywodzi się od papieża Grzegorza XIII , który powołał komisję , a ta ustaliła reguły dla tego kalendarza – także słonecznego , ale bardzo dokładnego . Rok w kalendarzu gregoriańskim jest zaledwie o 26 s. dłuższy od zwrotniko-wego , co da różnicę 1 dnia po przeszło 3 tys. Lat .
Kalendarz juliański aktualnie jest opóźniony w stosunku do gregoriańskiego o 13 dni .
Skąd wzięła się ta różnica w czasie i dlaczego potrzebna była reforma kalendarza juliańskiego , który został wprowadzony jeszcze przed powstaniem chrześcijaństwa .
Już w pierwszych stuleciach chrześcijaństwa , w ramach istnieją-cego kalendarza zachodziła konieczność ustalenia reguł określenia daty Świąt Wielkanocy . Na soborze nicejskim w 325 r. n.e. postano –wiono Wielkanoc obchodzić w pierwszą niedzielę , po pierwszej pełni księżyca , po równonocy wiosennej , a równonoc w czasie soboru wypadała właśnie na 21 marzec .
Ale już w VIII wieku dostrzeżono rozziew polegający na tym , że data równonocy wiosennej przesuwa się średnio o 1 dobę w ciągu 129 lat .
Potrzebna była reforma kalendarza juliańskiego . Data wydania edyktu carskiego z 1864 roku w/g kalendarza juliańskie- go to 19 luty , a w/g kalendarza gregoriańskiego to 2 marzec . Różnica w dacie to 12 dni , a obecnie byłoby to dni 13 –e.
Kalendarz gregoriański został wprowadzony w Polsce już 15 października 1582 r. , a w Rosji w roku 1918 .
- 3 -
Kalendarz ten to współcześnie najpowszechniej stosowany kalendarz cywilny , a także rzymskokatolicki i protestancki kalendarz kościelny.
Wracając do tematu – tabela likwidacyjna była zbiorowym aktem własności . Każdy włościanin od tej pory mógł swobodnie dysponować swoją ziemią , mógł ją sprzedać lub darować , powołując się na swój numer w tabeli likwidacyjnej , od jednego do sześćdziesię-ciu , bo tylu było gospodarzy na terenie wsi .
Tabela likwidacyjna wsi Bednary jako taka miała dwa numery: B.5747 i N.3703 .
Blankietowy tekst tabeli likwidacyjnej został wydrukowany w języku rosyjskim . Pozostałe wpisy dotyczące nazw osad, wsi , ich położenia , a także imiona i nazwiska chłopów , którym nadano akty własności były także wypisane w języku rosyjskim . Było to jeszcze przed reformą pisowni w Rosji , stąd pewne litery i znaki graficzne , których nie spotyka się obecnie w alfabecie rosyjskim .
I tak np. była wtedy litera , która była połączeniem naszej dużej litery „T” , z małą literą „ b ‘’ z prawej jej strony i literą „V ‘’ na górze , o brzmieniu „ je ‘’ .
Była litera „ i ‘’ tak jak w alfabecie łacińskim „ I ‘’, i podobnym brzmieniu , przynajmniej dla naszego ucha . Były dwa znaki zmiękcza- jące , w kształcie naszej litery „ b ‘’. Jeden znak łączył małą literę „ b ‘’, z daszkiem w lewą stronę . Pozostał jeden miękki znak „b ‘’ . Było jeszcze wiele innych zmian , ale nie jest to przedmiotem niniejszego artykułu .
Piszę o tym dlatego , że może ktoś z czytelników zechce bliżej zapoznać się z fragmentami drukowanego i pisanego tekstu tabeli
- 4 -
likwidacyjnej dotyczącego uwłaszczenia mieszkańców wsi .
Zdjęcia tegoż dokumentu zostały dołączone do niniejszego artykułu .
Na pierwszej stronie omawianego dokumentu nad napisem „ Tabela likwidacyjna „ znajduje się bardzo interesujące / w szczegółach / godło cesarstwa rosyjskiego , jakim był dwugłowy orzeł , z koroną cesarską na górze , ułożoną na szarfach , trzymający w szponach herb i jabłko z krzyżem katolickim . Poza koroną centralną , każdą głowę tegoż orła zdobi maleńki kołpak / korona z krzyżykiem na wierzchu . Na piersiach dwugłowego orła carskiego znajduje się tarcza , a na niej widnieje godło - orzeł polski z koroną na głowie . Tarcza zwieńczona jest kołpakiem królewskim , z krzyżem katolickim na wierzchu .
A oto tekst interesującej nas tabeli likwidacyjnej / tłumaczenie moje / , wraz z nazwiskami chłopów i powierzchnią gruntów które uzyskali na własność .
Tabela likwidacyjna
osady Bednary
położonej w warszawskiej guberni , powiatu łowickiego , okręgu łowickiego , w gminie Kompina wchodzącej w skład majątków Księstwa Łowickiego , będącego własnością jego cesarskiego majestatu . Osada znajduje się w pierwszym z działów ustanowionych przepisem 21- tym dekretu z dnia 19 lutego / 2 marca 1864 roku o komisji likwidacyjnej .
- 5 -
Urząd warszawskiej komisji do spraw włościańskich .
Współwłaściciele
1 . Staszewski Mikołaj – 12 mórg i 121.5 pręta
- 24 morgi 243 pręty
2 . Staszewski Paweł – 12 mórg i 121.5 pręta
Współwłaściciele
3 . Burzykowski Maciej
- 25 mórg 186 prętów
4. Pantoszewski Andrzej
Właściciel
5. Cieślak Łukasz – 25 mórg 186 prętów
Współwłaściciele
6. Pęśko Szymon
- 25 mórg 186 prętów
7. Kędzior Wawrzyniec
Współwłaściciele
8. Kwiatkowski Jan
- 25 mórg 186 prętów
9. Nowak Paweł
- 6 –
Współwłaściciele
10. Miodek Jan
- 25 mórg 186 prętów
11. Miodek Błażej
Współwłaściciele
12. Cytryński Jan
- 25 mórg 186 prętów
13. Kwiatkowski Stanisław
Współwłaściciele
14. Staszewski Wincenty
- 25 mórg 186 prętów
15.Staszewski Dionizy
Współwłaściciele
16. Dąb Filip
- 25 mórg 186 prętów
17. Kardialik Filip
Współwłaściciele
18. Nowak Jan starszy
- 25 mórg 186 prętów
19. Następcy Balsztejna
- 7 –
Współwłaściciele
20. Kapusta Antoni
- 25 mórg 186 prętów
21. Balsztejn Piotr
Współwłaściciele
22. Reczycki Stanisław
- 25 mórg 186 prętów
23. Miodek Ignacy
Współwłaściciele
24. Gala Antoni
- 25 mórg 186 prętów
25. Wdowa po Michale Pernatz
Współwłaściciele
26. Cieślak Wincenty
- 25 mórg 186 prętów
27. Następcy Krzysztofa Bekerta
Współwłaściciele
28. Kamz Paweł – w trzech czwartych
- 25 mórg 186 prętów
29. Staszewski Marcin – w jednej czwartej
- 8 –
Współwłaściciele
30. Miodek Łukasz
- 25 mórg 186 prętów
31. Cytryński Maciej
Właściciel
32. Kapusta Stanisław – 25 mórg 186 prętów
Właściciel
33. Rehm Krzysztof – 12 mórg 243 pręty
Współwłaściciele
34. Gulia Franciszek
- 25 mórg 186 prętów
35. Gulia Jan
Współwłaściciele
36. Staszewski Mikołaj starszy
- 25 mórg 186 prętów
37. Staszewski Piotr
Współwlaściciele
38. Kopeć Tomasz
- 25 mórg 186 prętów
39. Kopeć Franciszek
- 9 -
Współwłaściciele
40. Nowak Jan starszy
- 25 mórg 186 prętów
41. Stanisławski Piotr starszy
Właściciel
42. Gala Jakub – 12 mórg 243 pręty
Współwłaściciele
43. Staszewski Jan – w jednej drugiej
44. Nowak Tomasz – w jednej czwartej - 25 mórg 186 prętów
45. Plichta Wincenty – w jednej czwartej
Współwłaściciele
46. Gulia Marianna
- 25 mórg 186 prętów
47. Haisman Bertold
Współwłaściciele
48. Kapusta Jan
- 25 mórg 186 prętów
49. Kapusta Mateusz
Współwłaściciele
50. Baczyński Mateusz
- 10 –
- 25 mórg 186 prętów
51. Kardialik Filip
Współwłaściciele
52. Kapuci Ignacy
- 25 mórg 186 prętów
53. Reczycki Tomasz
Współwłaściciele
54. Grzywacz Stanisław
- 25 mórg 186 prętów
55. Grzywacz Kazimierz
Współwłaściciele
56. Nowak Łukasz
- 25 mórg 186 prętów
57.Cieślak Paweł
Współwłaściciele
58. Plichta Jan
- 25 mórg 186 prętów
59. Zakrzewski Gabriel
- 11 –
Właściciel
60. Plichta Ignacy – 12 mórg 243 pręty
61. Wspólne pastwiska – 233 morgi 253 pręty
62. Ziemia szkolna – 2 morgi 223 pręty
Na terenie wsi znajdowały się nieużytki w ilości 39 mórg i 209 prętów, tj. 21 ha 84 ary i 40 m. kw. , które zostały wyłączone spod przepisów dekretu .
Uwłaszczeniem objętych zostało 60 –u włościan : tak to się kiedyś ładnie nazywało chłopów .
Akty własności zostały wydane na 1030 mórg ziemi i 242 pręty , wliczając do tego areału wspólne pastwiska w ilości 233 mórg i 253 prętów oraz grunty przyznane szkole w ilości 2 mórg i 132 prętów .
1033 morgi i 242 pręty to 577 ha 80 arów i 46 m.kw. 1 morga to 0.56 ha , zaś pręt kwadratowy w/ g miary nowopolskiej to zaledwie 0.19 m. kw. ,wprowadzony w Królestwie Polskim w 1819 r .
Uwłaszczenie z 1864 r. miało charakter, że tak powiem „populistyczny” . Wszyscy chłopi w zasadzie otrzymali prawo własności na działki o jednakowej powierzchni .
Niewykluczone , że taki stan rzeczy , co do posiadania istniał na gruntach od kilkuset lat , a gospodarstwa o zbliżonej mniej więcej powierzchni były użytkowane przez poszczególne rodziny , i to władanie przechodziło z pokolenia na pokolenie , w niezmienionym areale .
- 12 -
Chłopi nie byli właścicielami ziemi przez siebie uprawianej , a więc nie mogli jej dowolnie dzielić , nie mówiąc już o jakiejkolwiek sprzedaży czy darowiźnie .
Tabela likwidacyjna , jak o tym pisałem wcześniej była zbiorowym aktem własności . Był to jeden dokument z wymienionymi numerycznie nazwiskami chłopów i wielkością użytkowanych gruntów, które z mocy prawa stały się ich własnością . Inaczej mówiąc akt własności na konkretne gospodarstwo to numer przed nazwiskiem w tabeli likwidacyjnej , nazwisko i imię , i powierzchnia posiadanych gruntów .
Z reguły akty własności ziemi opiewały na dwóch użytkowników , wspólnie gospodarujących , najczęściej spokrewnionych ze sobą : braci , ale i szwagrów , wujów i siostrzeńców , stryjów i bratanków etc.
Każda dwójka otrzymywała nadział ziemi o powierzchni 25 mórg i 186 prętów tj. 14 ha i 35 m.kw.
Tylko w jednym przypadku akt własności został wydany na trzech współwłaścicieli tj. na Jana Staszewskiego w ½ części , Tomasza Nowaka w ¼ części i Wincentego Plichtę w ¼ części .
Pięciu chłopów : Łukasz Cieślak , Stanisław Kapusta, Jakub Gala , Krzysztof Rehm i Ignacy Plichta otrzymało , że tak powiem indywidualne akty własności , bez udziału drugiego współwłaściciela.
Z tabeli likwidacyjnej wynika , że nawet dwie kobiety/ włościanki/ otrzymały na współwłasność prawo własności ziemi .
-13 -
W pięciu przypadkach akty własności były przyznane na współwłasność osobom o niemieckich nazwiskach z osobami o nazwiskach polskich .
I tak wspólne akty własności otrzymali : Kapusta Antoni i Balsztejn Piotr , Gala Antoni i wdowa po Michale Pernatzu , Cieślak Wincenty i następcy Krzysztofa Bekerta , Gulia Marianna i Haisman Bertold , Nowak Jan starszy i następcy Balsztejna .
W końcu lat dwudziestych i na początku lat trzydziestych XIX w . na gruntach obecnych Bednar – Kolonii zostali osiedleni Niemcy , ludzie wolni , jak wszyscy mieszkańcy Europy Zachodniej , pochodzący najczęściej z Księstwa Badenii / obecnie Badenia – Wirtembergia / z miejscowości o nazwach : Bieberach , Benefeld , Dodenheim , Ertryngen , Mazenbach , Salfetz , Sersfeld , Szyfersztad, ale przybyli także koloniści z Saksonii / Marynbrad / , Bawarii / Nusłoch / czy nawet z Austrii / Mundau / .
Osady na terenie Bednar – Kolonii były większe pod względem areału, i miały miejsce nawet kilkunastohektarowe nadania aktów własności ziemi na jednego kolonistę .
Prapradziad obecnego wójta gminy Nieborów Andrzeja Werle – Józef Werle pochodzący z Księstwa Badenii , konkretnie z Baden – Baden otrzymał akt własności nr 1 , na grunty o powierzchni 9 ha.
Nie ulega wątpliwości, że po upływie kilku czy kilkunastu lat osoby pochodzenia niemieckiego wchodziły w związki małżeńskie z Polakami , o czym dobitnie świadczą ich nazwiska na tym zbiorowym akcie własności .
- 14 -
Następowała asymilacja i wzajemne przenikanie się , które zostało gwałtownie przerwane w 1945 roku , ale wspólna historia pozostała .
Feliks St. Chojecki
Adwokat
7 marzec 2017 r.
