SZKOŁY W BEDNARACH
Przyjęcie chrześcijaństwa w Polsce wiele zmieniło. Kościół stworzył życie szkolne i naukowe, którego przedtem nigdy nie było.
Początek szkół w naszym kraju należy łączyć z założeniem Biskupstwa w Poznaniu, gdzie powstała Szkoła Katedralna około 1000 r.
Szkoły Parafialne w Polsce zaczęły powstawać dopiero w XIII w, a pod koniec XIV i XV w. Szkoły Parafialne powstawały przy parafiach wiejskich.
Kościół Parafialny w Bednarach erygowany został około 1330 roku. Arcybiskup Jarosław Bogoria ze Skotnik dekretem wystawionym w dniu Bożego Ciała 8 czerwca 1357 r. w Łowiczu przeniósł wieś Bednary na prawo niemieckie, mając na uwadze przede wszystkim względy ekonomiczne mieszkańców wsi, a także przyszłe dochody stołu biskupiego.
W tymże dokumencie nie ma żadnej wzmianki o Szkole Parafialnej w Bednarach i ewentualnych darowiznach na jej utrzymanie.
Jest natomiast ciekawy zapis dotyczący zobowiązań mieszkańców wsi i parafii względem kościoła , cyt" Rektorowi zaś kościoła, gdzie słuchają //parafianie - przypisek mój /słowa Bożego i otrzymują sakramenty kościelne stale płacić mają meszne po 2 grosze w tejże monecie, na święto św.Marcina wyznawcy.
Przyjmuje się, że w Archidiecezji Gnieźnieńskiej Szkół Parafialnych i Kolegiackich w r. 1356 było 56 , a latach 1364-1432 - 253, w tym 170 parafialnych .
Na przełomie XV / XVI w Archidiecezji Gnieźnieńskiej szkoła istniała prawie w każdej parafii.
Nauczycielami w Szkołach Parafialnych na wsiach byli przeważnie organiści i słudzy kościelni z wykształceniem wyniesionym ze Szkoły Parafialnej.
Szkoły były otwarte zgodnie z zaleceniami soborów dla wszystkich chętnych do nauki , bez względu na swój stan i miejsce zamieszkania.
W Szkole Parafialnej znajdującej się przy kościele nauczano przede wszystkim katechizmu, czytania, pisania i rachowania.
Szkołą wyższego stopnia dla Szkoły Parafialnej w Bednarach była szkoła przy Kolegiacie w Łowiczu , którą należycie uposażył w 1433 r. arcybiskup Wojciech Jastrzębiec, przeznaczając na jej utrzymanie dziesięciny z wójtowstwa w Zabostowie Dużym.
Szkoła stała na stosunkowo wysokim poziomie i jej ukończenie umożliwiało studia uniwersyteckie .
W latach 1400- 1531 zapisało się na Akademię Krakowską 83 studentów z Łowicza, a spośród nich niejeden pochodził z okolicznych wiosek. Przykładem może być student Jan z Bednar i Wojciech z Kompiny, którego w 1433 roku Wojciech Jastrzębiec powołał do grona kanoników kapituły łowickiej.
Na początku XVII wieku, w latach 1511-1523 z polecenia arcybiskupa Jana Łaskiego został sporządzony szczegółowy inwentarz wszelkich dóbr i majątków kościelnych- Liber Beneficiorum - należących do arcybiskupa gnieźnińskiego.
W tymże dokumencie stosunkowo obszerny zapis dotyczy kościoła w Bednarach, wsi należących do parafii i majątku znajdującego się w rękach plebana.
W jego posiadaniu znajdowało się kilkadziesiąt hektarów ziemi, na których pracowali tzw :" kmiecie kościelni ". Były to grunty plebańskie.
Stąd do naszych czasów przetrwała nazwa tej części wsi jako Bednary Poduchowne. Obecnie to ulica Zachodnia, znajdująca się na zachodnich obrzeżach wsi.
Na mapie księstwa łowickiego z 1847 roku w skali 1:100 000 , w obrębie wsi Bednary zaznaczone są grunty plebańskie. Ciągnęły się one pasem o szerokości ponad 300 metrów i długości 2700 m , wzdłuż granicy z Janowicami i Mysłakowem, poczynając od rzeki Bzury aż do granicy z gruntami księcia Radziwiła od strony południowej.
Wielkość gruntów plebańskich to około 90 ha.
Wiek XVI to okres największego i wszechstronnego rozwoju kraju.
W połowie XVI w. we wsi Bednary było 56 gospodarzy, nie licząc zagrodników i komorników, a także pięciu karczmarzy. Prowadzący gospody i karczmy musieli w podstawowym zakresie opanować podstawy matematyki, inaczej mówiąc rachunków, a mogli to tylko zrobić ucząc się w Szkole Parafialnej.
Wojciech Zachowicz z Mysłakowa w pierwszej połowie XVII wieku nauki pobierał w Szkole Prafialnej w Bednarach, a poźniej w Szkole Kolegiackiej w Łowiczu nim został / eruditi/ - uczonym w Akademii Krakowskiej.
W dniu 28 września 1665 r. sprzedał swoje domostwo, stodołę wraz z gruntami za 50 ówczesnych grzywien, a uzyskaną sumę przeznaczył swoim dobrodziejom i nauczycielom - kościołowi w Bednarach.
W szkołach Parafialnych często nauczyciela zastępował "cantor" - kościelny śpiewak.
Udało mi się ustalić nazwisko Rektora Szkoły Parafialnej w Bednarach, w latach 1686 - 1698. Był to Aleksander Lipiecki. Możliwe, że funkcję te sprawował jeszcze wcześniej. Jak wynika z zapisów metrykalnych aktów urodzin i chrztów, które zachowały się w kościele od 1686 roku, niejednokrotnie występował on w charakterze ojca chrzestnego - dzieci chłopów pańszczyźnianych .
A oto jeden z przykładów.
1686.9 Bednary EODEM ANNO DIE VERO 30 APRILIS EGO IDEM QUI SUPRA BAPTISAWI FILIAM NOMINE ZOPHIAM LUCAS WASIENIEK ET REGINAM CONIUGUM LEGITIMORUM DE BEDNARY PATRINI FUERE - ALEXIUS LIPIECKI RECTOR SCHOLAS BEDNARIENSIS ET ZOPHIA KOŃCZYKOWA DE BEDNARY .
Z tego łacińskiego zapisu wynika , że Aleksander Lipiecki Rektor Szkoły Bednarskiej i Zofia Kończykowa byli rodzicami chrzestnymi / Patrini Fuere/ córki /Filiam / Łukasza Wasieńka i Reginy , która na chrzcie świętym otrzymała imię Zofia.
W roku 1705, a być może i w latach późniejszych rektorem Szkoły Parafialnej w Bednarach był Kazimierz Dąbiński.
Był on między innymi ojcem chrzestnym dziecka pra...dziadów piszącego, które na chrzcie świętym otrzymało imię Jan.
W pierwszych latach XIX w. istniała na terenie wsi Szkoła Elementarna. Zajęcia odbywały się w wynajętym budynku.
Już w 1819 w. Kommissya Rządowa Królewstwa Polskiego zaaprobowała program nauczania w zakresie szkolnictwa elementarnego, a / " dla dzieci maleńkich poczynających - xiążeczkę pod tytułem: Nauka początkowego czytania, b. dla starszych - pod tytułem Nauka czytania, pisania i rachunków. c. xiążeczki pod tytułem - zbiór nauki chrześciańskiey i obyczaiowey "
W księdze zmarłych parafii Bednary znalazłem wpis z 1839 roku dotyczący zgonu nauczyciela Szkółki Elementarnej Franciszka Brenesfela, lat 34, syna Franciszka i Zofii.
W 1855 roku zmarł Henryk Otto nauczyciel Szkoły Elementarnej w Bednarach.
W następnym roku, 23 czerwca 1856 roku zmarł Stanisław Burchard nauczyciel tejże szkoły. Śmierć zgłosiła żona Józefa z Rakowskich.
Ustawa o wychowaniu publicznym w Królestwie Polskim z 20 maja 1862 r. została zatwierdzona przez cara.
Ustawa ta na krótki czas przywracała pełne prawo językowi polskiemu.
Nawiązywała do organizacji szkolnictwa z czasów Księstwa Warszawskie-go. W miarę nowocześnie organizowała szkolnictwo elementarne, odrzu -cając w nim względy stanowe. Wprowadziła w nich naukę bezpłatną .
Ustawa nałożyła na całą ludność podatek na utrzymanie szkół elementarnych.
Już w 1871 w Szkołach Elementarnych wprowadzono język rosyjski jako odrębny przedmiot, a także obowiązkową naukę czytania i pisania w tym języku.
W starych aktach notarialnych dotyczących mojej rodziny, starszy brat mojego dziadka podpisywał się w języku polskim, a młodszy już w języku rosyjskim, czego dowodem kserokopia końcowego fragmentu aktu notarialnego z drugiej połowy XIX wieku.
Szkoła Elementarna / Parafialna / była usytuowana tuż obok Kościoła, po jego północnej stronie.
Plan Szkoły Elementarnej we wsi Bednary, gm. Kompina w dobrach Księstwa Łowickiego sporządził w 1864 r. Karol Pelletier - budowniczy powiatu łowickiego. Tenże architekt sporządził w 1849 roku plan parkanu cmentarza w Bednarach. Był on najprawdopodobniej Francuzem.
W oparciu o zachowaną dokumentację pozwoliłem sobie namalować, odtworzyć na papierze budynek Szkoły Elementarnej w Bednarach istniejącej w mojej wsi w okresie 1866- 1934. Być może żyją jeszcze we wsi ludzie, którzy pamiętają tamtejszą szkołę.
Szkoła ta była miejscem nauki dla dzieci chłopskich ze wsi Bednary, a częściowo ze wsi Janowice.
W szkole tej uczyli się moi dziadkowie i rodzice.
Zgodnie z projektem budynek szkoły składał się z części szkolnej i części będącej mieszkaniem dla nauczyciela. Mieszkanie dla nauczyciela składało się z dwóch pokoi, kuchni i spiżarni.
Izba szkolna znajdowała się od strony wschodniej budynku i mogła być podzielona na dwie mniejsze sale. Posiadała piec do ogrzewania.
Budynek szkolny był drewniany, kryty gontami. Obok budynku szkolnego usytuowane były zabudowania gospodarcze: obora, drwalnia, chlew i kloaka /oznaczenia architekta /.
Projekt budynku szkolnego został sporządzony w 1864 r. , ale dopiero Sąd Gminy Urzędu Wójta Gminy w Kompinie na posiedzeniu w dniu 24 grudnia / 5 stycznia 1866 r. podjął uchwałę o kupnie nowego domu / budowie / przeznaczonego na Szkołę Początkową.
Czytelnicy niewątpliwie zwrócą uwagę, że uchwała Sądu Gminnego w Kompinie dotycząca budowy szkoły w Bednarach zawiera dwie daty - 24 grudnia i 5 stycznia 1866 r.
W cesarstwie rosyjskim obowiązywał kalendarz juliański czyli słoneczny wprowadzony w 46 r. p.n.e. przez cesarza Juliusza Cezara jako najwyższego kapłana rzymskiego przy pomocy aleksandryjskiego astronoma Sozygenesa.
W Rosji kalendarz juliański obowiązywał do 31 stycznia 1918 roku.
W Polsce już w dniu 4 października 1582 roku wszedł w życie kalendarz gregoriański, też słoneczny, ale z pewnymi zmianami, ogłoszony przez papieża Grzegorza XIII, BULLĄ " INTER GRAVISSIMAS ".
Pierwsza data dotycząca uchwały Sądu Gminnego została zapisana w/g.
kalendarza juliańskiego, a druga w/g kalendarza gregoriańskiego.
Różnica w tym zapisie dotyczy 12 dni .Kalendarz juliański zachowany został jeszcze w liturgii prawosławnej.
A oto fragment tejże uchwały:
" My niżej na podpisie wyrażeni włościanie w wsi Bednary iako należący do składki na utrzymanie Szkoły Początkowej w Bednarach ,pragnąc aby i nasze dzieci mogły się uczyć w tej szkole początków czytania, pisania i rachunków. "
W imieniu mieszkańców wsi taką uchwałę podpisywali tzw: ławnicy/ 3 włościan ze wsi w tym sołtys / i ta uchwała była wiążąca dla wszystkich.
Ławnicy najczęściej podpisywali się krzyżykami. Sołtys stawiał dodatkowo pieczątkę.
Dla organizującej się szkoły oddano na własność 3 morgi i 300 prętów urodzajnej ziemi tj.2 ha 15 arów. Na opał dla szkoły i mieszkania dla nauczyciela administracja Księstwa Łowickiego przeznaczyła " co rok " 6 sążni drzewa z dowozem.
Nauczyciel otrzymywał wynagrodzenie w naturaliach i w gotówce .
Zboże należne nauczycielowi to 20 korcy zboża / 2 tony /, o wartości ówczesnej 58 rubi i 50 kopiejek.
Poza tym nauczyciel otrzymywał stałą pensję roczną w wysokości 49 rubli srebrem.
W szkole tej, szkole mojego dziada z uwagi na chroniczny brak zeszytów / kajetów/, papieru, każde dziecko miało na pulpicie ławki małą tabliczkę , na której pisało kredą litery, zdania, a może i małe wypracowania.
Napisane zdanie można było zetrzeć i pisać od nowa.
Pierwszym nauczycielem w nowej szkole został Julian Kordowski, i o niego wnioskowali sami mieszkańcy wsi. Szkoła miała co najwyżej dwa oddziały. Klasy były łączone, po dwie w jednej salce . Uczniowie siedzieli w ławkach. Ławki były zespolone. W sali lekcyjnej była tablica, może jakiś wiklinowy koszyczek na śmieci, a także metalowe spluwaczki. Na ścianie wisiał portret najjaśniejszego pana- cara Mikołaja II. Na korytarzu stało wiadro z wodą i łyżka tzw. " wazówka" , aby spragnione dzieci mogły napić się wody.
W 1918 roku w odrodzonej Polsce tworzone są 7-o oddziałowe Szkoły Powszechne. W Bednarach z uwagi na brak pomieszczeń zorganizowana została tylko 4- o oddziałowa Szkoła Powszechna w drewnianym budynku z 1866 roku, obok kościoła. Była też 4- o oddziało-wa szkola na terenie " Bednary - Kolonia ".
Znanymi z nazwiska nauczycielami pracującymi w Bednarach, przed 1939 r. byli Rudaś vel Rudecki i Tadeusz Lichacz.
Na początku lat trzydziestych ubiegłego wieku mieszkańcy wsi podjęli starania o budowę szkoły dla swoich dzieci, szkoły z prawdziwego zdarze-nia, w miarę przestronnej i nowoczwesnej.
Rada Gminna gminy Kompina w październiku 1932 r. podjęła uchwałę o budowie nowej szkoły 2 klasowej/ o dwóch salach lekcyjnych -przypisek mój / w Bednarach Polskich . W uzasadnieniu uchwały podnosi się, że w niedalekiej przyszłości nastąpi skomasowanie dwóch szkół / w Bednarach Polskich i Bednarach Kolonii / niemieckich.
Przyjęto, że koszty budowy budynku szkolnego wyniosą 7000 zł. Złotówka ówczesna była wymieniana; 5 zł = 1 dolar USA.
Fundusz budowy szkoły składał się :
-
dotacja gminy - 2000 zł
-
składka mieszkańców - 1500 zł
-
pieniądze uzyskane ze sprzedaży starych budynków szkolnych w
Bednarach Polskich oraz pieniądze uzyskane ze sprzedaży ziemi i budynku szkolnego w Bednarach " Kolonji " - 3000 zł
/ Kolonji- stara pisownia /
Nowy budynek szkolny drewniany, acz na podmurowaniu z dwiema dużymi salami lekcyjnymi, sześcioma oknami od strony wschodniej, długim stosunkowo korytarzem od zachodu, sionką od północy, pokojem nauczycielskim i znajdującą się poza budynkiem, wśród pokrzyw i pachnących piołunów drewnianą ubikacją - usytuowany został mniej więcej pośrodku wsi i oddany do użytku 25 czerwca 1934 r.
W drugiej połowie lat pięćdziesiątych miała miejsce rozbudowa istniejącej szkoły i zarazem likwidacja filii szkoły składającej się z dwóch pomieszczeń, w domu, po " Stanielu " tak aby dzieci mogły się uczyć w jednym budynku. Właścicielem tej nieruchomości przed 1945 r. w której po wojnie odbywały się zajęcia szkolne - był Herman Stanelle.
Dobudowana została duża świetlica, dwie sale lekcyjne i pokój dla kierownika szkoły.
Inwestycja ta doszła do skutku dzięki inicjatywie wieloletniego jej kierow-nika, wielce zasłużonego dla społeczności bednarskiej pana Tadeusza Bentkowskiego.
W połowie lat 80-tych ubiegłego wieku zrodziła się inicjatywa budowy nowej dużej, a przede wszystkim nowoczesnej szkoły na terenie wsi, na miarę aspiracji jej mieszkańców.
Stary wysłużony budynek szkolny drewniano-murowany nie spełniał podstawowych standardów wymaganych i koniecznych dla tego rodzaju szkoły. A poza tym w związku z wydłużeniem nauki w Szkole Podstawo -wej z siedmiu do ośmiu lat, w starych budynkach po prostu brakowało sal lekcyjnych dla zwiększonej liczby uczniów.
Powołany został społeczny komitet ds. budowy szkoły w Bednarach, którego przewodniczącym został płk. rez. Bolesław Bielecki.
W 1985 r, w ramach czynu społecznego mieszkańcy wsi wykonali wykopy pod fundamenty, które w tym samym roku zostały wylane.
Kryzys ekonomiczny i niestabilność polityczna w końcu lat osiemdziesią-tych nie sprzyjały budowie szkoły. Budowa ślimaczyła się , szła jak po grudzie . W pierwszych miesiącach 1990 r. inwestycja była zaawansowana co najwyżej w 30 % . Na ten czas wzniesione zostały tylko mury parteru szkoły bez jakichkolwiek stropów.
Sytuacja uległa diametralnej zmianie po 20 czerwca 1990 r., kiedy to wójtem gminy w Nieborowie został inż. Andrzej Werle, absolwent tejże szkoły. Młody , rzutki i przedsiębiorczy gospodarz terenu a takim był nowy wójt, człowiek o szerokich horyzontach, jako jeden z pierwszych w województwie wykorzystał w pełni zmiany ustrojowe i na gruncie ustawy o samorządzie gminnym 2 marca 1990 r. przejął zadania finansowania szkół znajdujących się na terenie gminy, w tym także zakończenia budowy szkoły w Bednarach.
Ryzyko przejęte przez wójta gminy przyniosło pozytywne efekty. Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego przyznało gminie poważne środki finansowe, co pozwoliło w ciągu dwóch lat ukończyć budowę szkoły. W okazałym budynku szkolnym znajduje się 8 sal lekcyjnych i 4 pracownie specjalistyczne - techniczna, biologiczna, chemiczna i fizyczna, a także gabinet dyrektora, pokój nauczycielski, sekretariat, kuchnia, hall, szatnia i sanitariaty.
Uroczyste otwarcie nowej szkoły miało miejsce w czasie inauguracji roku szkolnego w dniu 1 września 1992 r. , w której uczestniczyli; ówczesny dyrektor szkoły Henryka Znajdek, wójt gminy Andrzej Werle, przedstawiciele władz powiatu i województwa oraz wiceminister oświaty i szkolnictwa wyższego Anna Urbanowicz.
W tym samym roku, w ramach II - go etatu inwestycji podjęto budowę dużej sali gimnastycznej, ze stosownym zapleczem w postaci siłowni, magazynu sprzętu sportowego oraz sanitariatów.
Budowę ukończono i oddano salę do użytku w dniu 1 września 1994 r.
W tym samym roku rozebrano drewniany budynek starej szkoły z 1934 roku, do której uczęszczał także piszący niniejszy tekst.
Feliks St.Chojecki
Adwokat
Łowicz. lipciec 2014 r.
