---

Statkiem po Nilu

Lecimy do Egiptu. Po locie , samolotem marki Boeing 737, trwającym 4 godziny i 20 minut lądujemy w Hurghadzie / Al – Chardagah / nad Morzem Czerwonym . Hurghada dawna wioska rybacka położona na zachodnim wybrzeżu Morza Czerwonego leży 420 km. na południe od Suezu / miasta znajdującego się u wejścia do Kanału Suezkiego / , i należy do miejsc najchętniej odwiedzanych przez turystów. Obecna Hurghada rozciąga się wzdłuż wybrzeża na długości około 40 km.

 

Na lotnisku w pierwszej kolejności załatwiamy sprawy wizowe. Wiza egipska – obrazowo to odcisk pieczęci w paszporcie upoważniający do przekroczenia granicy przez turystę , a koszt – 15 dolarów USA . Następnie po odebraniu bagaży wsiadamy do małego busika , który przewozi nas do hotelu, gdzie następuje zakwaterowanie . Kolacja – stół szwedzki .

 

Następnego dnia rano mamy czas wolny, a po południu spotkanie z pilotką, która będzie się nami opiekowała na całej trasie przewidzianej programem wycieczki .

Kąpiel w Morzu Czerwonym to świetny sposób na relaks .Kąpiemy się . Można tu się także cieszyć widokiem egzotycznych ryb pływających wokół raf koralowych. Fotografuję te kolorowe ryby. Woda jest ciepła , a nawet bardzo ciepła, bo to sierpień .

Współczesne miasto Hurghada nie poraża urodą . Wieczorem jedziemy do starej Hurghady , która nazywa się Sakkala , gdzie spotykamy się z polską pilotką.

Następnego dnia już o godzinie 06.00 rano wyjeżdżamy do Luksoru, który chyba jest najważniejszym miejscem Egiptu, z najbardziej dramatyczną historią . Świątynie Luksoru i Karnaku wraz z zespołami grobowców na zachodnim brzegu Nilu to największe skupisko starożytnych budowli świata .

Jedziemy mikrobusem. Nasza grupa składa się z siedmiu uczestników wycieczki i dwóch pilotów – polskiego i egipskiego .

- 2 -

Wzdłuż Morza Czerwonego aż do Somali na południu ciągnie się droga którą pojedziemy. Droga jest namiastką autostrady . Pierwszy etap prowadzi do Safagi /Bur Safagah/ , oddalonej o 58 km od Hurghady .

Tu ma miejsce koncentracja autokarów , które dalej aż do samego Luksoru pojadą w uzbrojonym konwoju, w ramach zabezpieczenia turystów przed ewen-tualnymi atakami terrorystycznymi. Bodajże w 1997 r. terroryści islamscy / w połowie byli to Afgańczycy/ na terenie świątyni Hatszepsut znajdującej się na zachodnim brzegu Nilu , naprzeciw Luksoru zamordowali prawie siedemdziesię – ciu turystów, w większości Włochów , ale także i Żydów. Stąd te zabezpieczenia.

Droga z Safagi do Kiny / Qena/ prowadzi przez zupełne pustkowia . Niewysokie góry widoczne z okien autokaru pozbawione są wszelakiej roślinności. Brak jakichkolwiek osad – zupełna pustynia .

Powierzchnia Egiptu to nieco ponad 1 mil. km .kwadratowych, ale z tego 95% zajmują pustynie .

W miejscowości Kina droga dociera do Nilu. Dalej aż do Luksoru / około 60 km/ jedziemy nad kanałem, który jest równoległy do Nilu, odległego miejscami od kanału i drogi którą jedziemy o kilkaset metrów . Dostrzegamy błękit szerokiej potężnej w tym miejscu rzeki .

Wjechaliśmy w zupełnie inny świat, całkowicie odmienny od pustkowia pustyni. Krajobraz doliny Nilu , najdłuższej rzeki świata /6671 km/ , który rozpościera się przed nami ma jakiś magiczny urok. Dolina ta to wąski pas żyznej ziemi ciągnący się po obu stronach rzeki na odcinku od Kairu do Asuanu /700km/ i nie przekraczający nigdy 20 km szerokości . Widoki bajkowe momentami wręcz biblijne. Przede wszystkim rzuca się w oczy , jakby kontrastując z nagimi pozbawionymi roślinności górami i żółtymi piaskami pustyni soczysta zieleń pól . Gdy patrzymy na nie i na szeroką płynącą leniwie błękitną rzekę , uświadamiamy sobie, że nie był to przypadek iż starożytni Egipcjanie wybrali to miejsce , by wznieść na nim swoje święte miasto . Prawdziwy ogród pośrodku jałowej pustyni .

- 3-

Podziwiamy gaje bananowców , pola trzciny cukrowej, kukurydzy , bawełny, prosa, pszenicy, jęczmienia a nawet ryżu, i wszelakich warzyw , w tym melonów i arbuzów.

Dostrzegł to już 2500 lat temu historyk i podróżnik grecki Herodot, zwany „Ojcem historii „ , który w swoich „ Dziejach „ opisał kulturę, przeszłość i geografię kraju nad Nilem, o którym pisał metaforycznie – „ Egipt jest darem rzeki „.

Rzucają się w oczy kępy palm daktylowych . Jedno drzewo palmowe może dać co roku 60-100 kg słodkich owoców. Pod palmami biedne domy z wysuszo-nej cegły mułowej i gliny . Te budowle nie rozpadną się pod wpływem deszczu, bo tu deszcz nigdy nie pada.

Większość chłopów egipskich posiada bardzo niewielkie gospodarstwa o powierzchni nie przekraczającej 1 feddana tj. 40 arów czyli 4000 metrów kwa- dratowych. Ale na tych 40- u arach chłop egipski może teoretycznie zbierać plony 5-ęć razy do roku .

Na drogach , a w szczególności na polach widzę osły i wielbłądy jedno -garbne, bo tylko takie występują na terenie Afryki . Dwugarbne wielbłądy oglądałem na pustyni Gobi w Mongolii , bo tylko tam i w sąsiednich Chinach występują takowe.

Ludzie pracują na polach. Tu nadal korzysta się z wielbłąda, osła i wołu - jako zwierząt pociągowych .

O godzinie 11.00 dojeżdżamy do Luksoru. Obecnie miasto liczy sobie 40 000 mieszkańców. Przez ponad 2000 lat stanowiło cel podróży dla podróżni – ków przybywających tu z całego świata . Dziś jest w pełni rozwiniętym centrum turystyki, pełnym luksusowych hoteli , z własnym międzynarodowym portem lotniczym . Co roku zjeżdżają do Luksoru dziesiątki tysięcy ludzi , jeśli nie setki by podziwiać dawne Teby „ miasto stu bram „ jak nazwał Homer tę wspaniałą metropolię . Homer to poeta grecki żyjący w VIII w. p.n.e. twórca epokowych dzieł Iliady i Odysei .

- 4 -

Teby nazywane przez starożytnych Egipcjan Uaset rozciągały się między Luksorem a Karnakiem. W szczytowym okresie rozwoju miasto liczyło ponad milion mieszkańców .

Starożytny okres historii Egiptu trwał ponad 3000 lat, od końca IV tysiąc – lecia p.n.e. do 392 r.n.e. kiedy to Cesarstwo Bizantyjskie oficjalnie przyjęło chrześcijaństwo i nakazało zamknięcie tzw. pogańskich świątyń . Egipt w tym czasie był we władaniu Konstantynopola .

Z prehistorycznych kultur doliny Egiptu wyłoniły się dwa rywalizujące ze sobą królestwa – jedno na północy / Dolny Egipt/ . drugie na południu / Górny Egipt / , które zostały zjednoczone pod jednym berłem pod koniec IV tysiąclecia p.n.e.

W okresie tzw: „Starego Państwa” – ze stolicą w Memfis / delta Nilu / i scentralizowaną władzą, w latach 2686-2526 p.n.e. zostały zbudowane 4 największe piramidy w historii Egiptu . Pierwsza z nich to piramida schodkowa / zwiedzałem podziemia tej piramidy / faraona Dżosera, potem piramidy faraonów - Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa .

Największa z nich to piramida Cheopsa , która powstała w latach 2560 – 2537 p.n.e.

Ogromna rzesza ludzi przez 23 lata ułożyła sztuczną górę w kształcie ostrosłupa, z ponad 2 mil. bloków wyciętych z kamienia i ułożonych z niebywałą precyzją – niektóre o wadze 2.5 tony – na wysokość 146 metrów . Podstawa piramidy zajmuje obszar prawie 5 ha. Ciężar budowli przekracza 6 mil. ton. Każdy z czterech boków Wielkiej Piramidy ma około 220 metrów . Różnica pomiędzy najdłuższym a najkrótszym bokiem wynosi zaledwie 20 cm . Dane te świadczą o wyjątkowej wręcz dokładności starożytnych geodetów wymierzających, a także niwelujących teren pod budowę piramidy , którzy nie znali wówczas teodolitów, dalmierzy , a jednak wykonali prawie 5000 tys. lat temu pracę , która jest podziwiana na całym świecie przez obecnych luminarzy nauki .

- 5 -

Piramida Cheopsa to największy z siedmiu cudów starożytnego świata, i tylko ona jako jedyna dotrwała do naszych czasów . O jej wielkości świadczy i to, że zmieściłoby się w niej 5 największych europejskich świątyń: między innymi bazylika Św. Piotra w Rzymie , i katedra Św. Pawła w Londynie .

Piramidy te oglądałem w czasie mojej pierwszej podróży do Egiptu . Wtedy też miałem możliwość wejść do środka tej największej piramidy egipskiej i zobaczyć komorę grobową faraona Cheopsa / Chufu / .

Grobowiec faraona Cheopsa zawierał niewątpliwie wspaniałe skarby /dzieła sztuki/ , ze złota i srebra , które w zamierzchłych czasach zostały zrabowane przez rabusiów , którzy sforsowali zamknięte granitowe przejścia i ominęli wszystkie przeszkody broniące dostępu do środka .

Długi na 46 metrów, wąski i wysoki na osiem metrów korytarz, poczynając od wejścia, zbudowany z granitowych bloków prowadzi w górę , aż do samej komory grobowej. Znajduje się tam pusty sarkofag faraona Cheopsa – budowniczego tej piramidy .

Granit do budowy dwóch komór grobowych, górnej i dolnej oraz prowadzących do nich korytarzy pozyskiwany był z kamieniołomów w Asuanie, leżącym nad Nilem , odległym od Kairu / Giza / prawie 700 km .

Niewyobrażalne środki, jakie przeznaczono na budowę piramid , dowodzą nie tylko potęgi i bogactwa egipskich władców, ale też energii dziesiątków tysięcy rolników, których faraon zatrudniał do prac budowlanych.

Wracam do Luksoru . Nil podzielił starożytne Teby / obecny Luksor / na dwa światy: miasto żywych i miasto umarłych. Na wschodnim brzegu stanęły wspaniałe świątynie, pałace, dzielnice mieszkaniowe, place targowe . Na zachodnim brzegu leży „ Królestwo Umarłych” – łańcuch gór nad polami. W ich sercu znajduje się Dolina Królów – tajemnicze cmentarzysko faraonów . Aby zrozumieć i ocenić to mistyczne miejsce jakim jest obecnie i jakim był w starożytności Luksor / dawne Teby/ należy sięgnąć do historii Egiptu.

- 6 -

W tym okresie trwającym ponad 3000 lat miało miejsce trzykrotne załamanie się władzy centralnej i podział kraju na dwa oddzielne królestwa .

Pierwszy kryzys państwa miał miejsce w latach 2181-2040 p.n.e. Do ponownego zjednoczenia Egiptu doszło około XXI w. p.n.e. za sprawą książąt z Teb , którzy zapoczątkowali okres Średniego Państwa / 2040 -1782 p.n.e. /

W czasie panowania królów z dynastii tebańskiej wzrosło znaczenie Teb i jego głównego boga Amona .

Scentralizowana została władza królewska. W dziedzinie sztuki, języka i literatury okres Średniego Państwa uważa się za okres klasyczny w dziejach starożytnego Egiptu .

Około XVII w. p.n.e. przybysze z Azji , pochodzenia semickiego przejęli kontrolę nad północą kraju. Do ponownego zjednoczenia doszło około 1550 r. p.n.e. za sprawą innej dynastii z Teb . Władcy Nowego Państwa stworzyli ogromne imperium od Nubii / Libia / po Eufrat .

Sztuka i architektura osiągnęły szczytowy okres za panowania Amenhotepa III / 1391-1355/ .

W okresie 1570-1070 lat p.n.e. Teby były stolicą Nowego Państwa, siedzibą władz , a lokalny bóg Amon przybrał cechy Re , boga słońca – Heliopolis i jako Amon-Re został wyniesiony ponad wszystkich innych bogów Egiptu . Dla miłośników historii podaję, że doszło jeszcze do trzeciego okresu przejścio-wego / 1069 – 525 p.n.e / kiedy nastąpił ponowny podział kraju , a stolica została przeniesiona do Tanisu .

Świątynie Luksoru i Karnaku oraz zespoły grobowców na zachodnim brzegu Nilu to największe skupisko starożytnych budowli świata .

W pierwszej kolejności zwiedzamy kompleks świątyń w Karnaku, które zajmują obszar 25 ha, z pozostałościami 20 świątyń.

Świątynie budowano na ogół według tych samych zasad; najczęściej wzdłuż osi wschód – zachód / podobnie jak pierwsze kościoły chrześcijańskie, ale 2000 tys. lat później / by do ich najdalszych zakamarków mogły dotrzeć promienie wschodzącego i zachodzącego słońca .

 

- 7 -

3 km na północ od centrum Luksoru znajduje się najważniejsza świątynia w Karnaku, świątynia boga Amona Re , arcydzieło architektury egipskiej . Współczesny kształt świątynia zawdzięcza władcom XVIII dynastii / 1570- 1070 p.n.e. / , którzy uczynili Amona-Re bogiem państwowym , a Teby wznieśli na szczyty chwały .

Trzech faraonów o imieniu Totmes/ I – III / oraz królowa Hatszepsut , ciotka Totmesa III-go , przyczynili się walnie do rozbudowy świątyń w Karnaku.

Kolejne pokolenia dodawały nowe pylony, dziedzińce , i pomniejsze świątynie, zaś bogate i barwne wizerunki ich podbojów stworzyły na ścianach przybytków wielką historyczną księgę .

Przed świątyniami egipskimi tymi głównymi i tymi dostawianymi w ciągu wieków, jak w Karnaku widoczne są pylony czyli wieże . Budowle te mają kształt trapezoidalny, i długość od kilkunastu do 100 metrów ; szerokość u podstawy 15 metrów i wysokość około 14 metrów . Służyły do obserwacji i zawieszania na nich flag w czasie uroczystości religijnych .

Zespół świątynny , który już wcześniej miał imponujące rozmiary, powiększył się za panowania XIX dynastii .

Faraon Set I / 1291 -1278 p.n.e./ postanowił zbudować Wielki Hypostyl ze 134 ogromnymi kolumnami , o kapitelach / zwieńczeniach / papirusowych. To monumentalne dzieło – największa sala świątynna świata, o powierzchni około 6000 m. kw. została ukończona przez syna Setiego , Ramzesa II / 1279 -1212 p.n.e. /, który przy wejściu postawił 2 olbrzymie własne posągi wykonane z różowego marmuru , o wysokości 15 metrów .

Pomiędzy świątynią w Karnaku, a świątynią w Luksorze znajdowała się prawie trzykilometrowa droga procesyjna przy której stały setki kamiennych sfinksów. W tej chwili przy alei prowadzącej do świątyni znajduje się 40 sfinksów z głowami barana, świętych zwierząt Amona chroniących małe posągi Ramzesa II umieszczone miedzy łapami. Fotografujemy zdjęcia sfinksów o głowach baranów.

Wchodzimy do środka .

Niesamowite wrażenie na wszystkich zwiedzających robią kolumny wyznaczające nawę główną. Mają po 24 metry wysokości i 10 metrów w

- 8 -

obwodzie. Na wysokości kapiteli obwód kolumny zwiększa się do 15 metrów. Kolumny w nawach bocznych mają jedynie po 14 metrów wysokości i 6,4 metra w obwodzie. Sala świątyni przykryta była niegdyś dachem . Wielką Salę Hypostylową budowano ponad 100 lat .

Mury zewnętrzne Hipostylu ozdobione są wspaniałymi płaskorzeźbami przedstawiającymi bitwy stoczone przez Setiego I – w Syrii i Libanie .

Oglądamy tu również słynny reliet Ramzesa II i jego zwycięską bitwę – w przekazach egipskich nad Hetytami – pod Kadesz / Syria / .

Ramzes II jako młody człowiek podjął wyprawę wojenną przeciwko najpotężniejszym rywalom Egiptu , Hetytom. Doszło do bitwy pod Kadeszem / Syria / . Dwaj beduini podający się za hetyckich dezerterów zwabili Ramzesa w pułapkę i część jego armii została zmieciona z powierzchni ziemi . Mówią o tym pisemne źródła hetyckie. Egipcjanie musieli się wycofać. Ramzes II podczas tej wyprawy stracił obszary w trudem zdobyte przez jego ojca .

Ramzes nie sprawdził się jako dowódca w bitwie pod Kadeszem i chcąc odwrócić uwagę opinii publicznej od tej kwestii skierował wszelkie środki jakimi dysponował na propagandę .

Płaskorzeźby i inskrypcje sławiące bitwę pod Kadesz kazał Ramzes II przedstawić we wszystkich swoich świątyniach od Kairu aż po Sudan .

Można powiedzieć , że fałszywa i kłamliwa propaganda nie jest wymysłem naszych czasów . Otóż miała się ona dobrze w mienionych wiekach, między innymi w starożytnym Egipcie, prawie 3500 lat temu .

Królewscy pisarze tego okresu stworzyli wspaniałą historię o epickim charakterze / inskrypcje na pomnikach i budowlach / , zgodnie z którą zdany całkowicie na siebie faraon zabił tysiące hetyckich łuczników i wygrał . Prawda była inna.

Tysiące lat później w naszym kraju ludzie także uwierzyli w coś , co nie miało miejsca – uwierzyli w zamach smoleński, w myśl słynnego hasła czy raczej instrukcji : „ Ciemny naród głupi wszystko kupi „ .

Większą część swego ponad sześćdziesięcioletniego panowania Ramzes II poświęcił innym sprawom niż prowadzenie wojen . Wybudował ku swojej czci

- 9 –

niezliczone pomniki i budowle, czym ugruntował swoją sławę – stał się symbolem potęgi faraonów .

Uważa się ,że spłodził co najmniej 150-o dzieci. Był wysokim mężczyzną ; miał 180 cm wzrostu. Panował 66 lat i dożył 90-go roku życia, co było ewenementem w historii Egiptu.

W czasie mojej pierwszej podróży do Egiptu , a było to w ubiegłym wieku oglądałem w Muzeum Egipskim w Kairze doskonale zachowaną mumię Ramzesa II .

Szczęśliwy przypadek zrządził ,że mumia Ramzesa II dotrwała do naszych czasów. Jeśli dziś dostrzegamy mumie jako szacowne zabytki przeszłości , to warto mieć na uwadze , że nie zawsze tak było. Przywożono je jako tandetne pamiątki z dalekiej podróży i prezentowano złaknionej sensacji gawiedzi .

Jeszcze wcześniej używano mumie w medycynie . Przez wieki mikstury w mumii można było dostać w każdej szanującej się europejskiej aptece.

W dawnych wiekach większość uznanych medyków zapewniała pacjentów , że sproszkowana mumia ma niesamowite właściwości lecznicze. Wzięło się to stąd, że jakoby dwaj sławni greccy medycy w swoich traktatach zlecili stosowanie pewnego orientalnego specyfiku – lepkiej substancji balsamującej , znanej też pod perską nazwą „ mumija” – który miał być cudownym panaceum na wszelkie dolegliwości – od ropni, przez bóle brzucha , po złamania kości i ataki padaczki.

W końcu XVIII w. pojawiły się pierwsze próby naukowego podejścia do egipskich mumii. Jeden z niemieckich aptekarzy poddał mumię drobiazgowym oględzinom, znajdując w niej kilkadziesiąt amuletów ; co drobiazgowo opisał.

Dopiero w XIX w. zrodziło się ogromne zainteresowanie zabalsamowanymi zwłokami nie tylko wśród lekarzy, ale także w szerokich kręgach społecznych .

Były nawet organizowane dla wyższych sfer w Anglii, w szczególności w Londynie publiczne destrukcje – rozbiory mumii , które rozwijano ze zwojów, żeby pokazać ciekawskim, co tam pod nimi się kryje .

 

 

- 10 -

Zmiana mentalności uczonych do tych wyjątkowych zabytków , nie mówiąc o szerokim społeczeństwie ,następowała powoli, albowiem jeszcze w XX wieku zdarzały się wypadki niefrasobliwego podejścia to tych eksponatów i ich strony.

Moje pierwsze spotkanie z zabytkami starożytnego Egiptu miało miejsce na terenie Kairu / Muzeum Egipskie /, w Gizie / piramidy/ i w Memfis / 10 km na południe od Kairu/ gdzie oglądałem wspaniały, kilkunastometrowy , wykuty z alabastru leżący posąg Ramzesa II / w oszklonym pawilonie / .

Po obejrzeniu północnych starożytności Egiptu przeniosłem się na południe kraju. Przejechałem wówczas , w czasie mojej pierwszej podróży do kraju faraonów , pociągiem z Kairu aż do Asuanu, zatrzymując się po drodze w Luksorze .

Linia kolejowa ciągnie się wzdłuż Nilu . Z okien pociągu miałem możliwość obserwacji życia mieszkańców Egiptu, prawie na całej długości kraju. Widziałem fellachów pracujących na polach, ludzi budujących domy, rybaków pływających felukami po Nilu, a także dzieci kąpiące się w rzece.

Podziwiałem wspaniałe widoki nadrzecznych pól rozłożonych wśród gajów palmowych, grejpfrutowych, mandarynkowych, wśród bananowców, trzcin cukrowych i innych roślin podzwrotnikowych.

W czasie mojego pierwszego zwiedzania świątyń w Luksorze i Karnaku, wówczas było stosunkowo niewielu turystów , co widać na wykonanych przeze mnie zdjęciach .

Nawet w tych miejscach jakim jest podwyższenie czy inaczej mówiąc podest potężnego posągu Ramzesa II, z małżonką Nefertari u jego stóp , gdzie najczęściej fotografują się turyści – wtedy ich prawie nie było, no i wtedy sprzedawcy pamiątek nie byli tak nachalni . Teraz turystów było dużo – aż nadto .

W pobliżu tej najważniejszej świątyni w Karnaku – boga Amona-Re , znajdują się różne obeliski. Jeden z nich wykonany z czerwonego granitu na 23 metry wysokości i waży 143 tony. Znajduje się na nim inskrypcja Totmesa I , faraona panującego w okresie od 1504 do 1492 r. p.n.e.

 

- 11 -

Podziwiamy ten wspaniały obelisk , który 3500 lat temu został wydobyty z kamieniołomach Asuanu, a następnie przetransportowany Nilem aż do Karnaku. Tu obelisk został obrobiony, wygładzony, a następnie wyryto na nim napisy związane z panowaniem faraona.

Należy podziwiać umiejętności starożytnych budowniczych, którzy wyłupali w skale granitowej tak duży obelisk , mając do dyspozycji tylko mosiężne narzędzia i diorytowe młoty . Potem drogą wodną , o długości 190 km przewieźli obelisk do Karnaku i ustawili go w pobliżu świątyni.

W pobliżu świątyni Amona-Re znajduje się święte jezioro o wymiarach 200 na 177 metrów. Woda z tego jeziora służyła kapłanom do celów rytualnych , tu też pływały święte gęsi Amona . Wody tego jeziora zasilane były przez Nil ; pływały po nim święte barki.

Nasz pobyt na terenie świątyni Amona-Re zbliża się do końca. Jedziemy do Luksoru.

W Luksorze witają nas intensywne zapachy. Ciężkie przesycone aromatem owoców, kwiatów i ziół, a przede wszystkim Nilu . Na ulicach mija się mężczyzn odzianych w białe galabije, czarne guftany i turbany, zasłonięte czarnymi nigabami kobiety , zaklinaczy węży, handlarzy amuletów zapewniających , że są one antidotum na wszelkie problemy, szczególnie natury damsko – męskiej. Jedziemy na przystań w Luksorze gdzie stoi przy nabrzeżu kilka statków, a wśród nich nasz „ Ms.Royal Regency „ - z 5-o gwiazdkowym hotelem na jego pokładzie. W/g mojego tłumaczenia” Ms.Royal Regency” to następca tronu . Statek jest luksusowy . Wewnątrz widać sprzęty , wyposażenie, wykończenie ze szlachetnych gatunków drzew i materiałów : marmuru, mosiądzu, o czym świadczą wykonane przez nas wewnątrz zdjęcia .

Po południu , jeszcze przed zachodem słońca robię zdjęcia świątyni w Luksorze. Statek stoi na rzece, naprzeciw świątyni.

A teraz nieco o religii, o trwalej symbiozie pomiędzy świątyniami w Karnaku i Luksorze.

Jak o tym wcześniej pisałem starożytne miasto Uaset , nazywane przez Greków Tebami było centrum kultu Amona- króla bogów. Na wieczną chwałę Amona wzniesiono w Karnaku największą świątynię ze wszystkich czyli miejsce

- 12 -

najczcigodniejsze, i przez następne szesnaście stuleci każdy z faraonów starał się postawić w tym miejscu ślad swojej obecności , powiększając budowle należące do świątyni.

Amon przez długie wieki był najważniejszym bóstwem Egiptu wraz ze swoją małżonką Mut i synem , bogiem księżyca Chonsu. Była to tzw. triada tebańska.

Znamy z późniejszej historii Egiptu innych bogów, takich jak Ozyrysa, Izydę, Horusa czy Anubisa.

Najprawdopodobniej królowa Hatszepsut / 1479-1457 p.n.e./ ku czci małżonki Amona Mut i jego syna Chonsu pobudowała w Luksorze pierwszą świątynię .

Co roku podczas tzw: „Święta Opet” święty wizerunek Amona żeglował w górę Nilu i składał wizytę w świątyni w Luksorze , znanej jako „ Południowy Harem” w ten sposób bóg celebrował swoje małżeństwo w królową , potwier –dzając boskie następstwo władzy królewskiej i jej odnowienie .

Świątynia w Luksorze , o długości około 260 m , została zbudowana przez Amenhotepa na fundamentach wcześniejszej budowli kultowej z czasów królowej Hatszepsut .

Jedną z przyczyn sławy świątyni w Luksorze jest wielka kolumnada zbudo-wana za Amenhotepa III / 1392-1353 p.n.e./ którą tworzy 14 kolumn z kapitelami w kształcie rozpostartych baldachów papirusu , z których każdy ma 18 m wysokości i 10 metrów obwodu .

Kolejni faraonowie rozbudowywali świątynię . Została ona powiększona za czasów Ramzesa II / 1279-1213 p.n.e./ który zbudował tu pierwszy pylon z relietami bitwy pod Kadesz/ 1274 r. p.n.e./, i pierwszy dziedziniec w kształcie prostokąta, otoczony 74 kolumnami ustawionymi w dwóch rzędach i ozdobiony 16 posągami faraona .

Również Aleksander Macedoński przyczynił się do upiększenia Luksoru – odbudował sanktuarium na świętą barkę Amona .

 

 

- 13 -

Po zaokrętowaniu się na statku , który zacumowany jest naprzeciw świątyni , schodzimy na brzeg. Cała świątynia w Luksorze oświetlona jest reflektorami. Widok bajeczny.

Nie po raz pierwszy zwiedzam świątynię w nocy. Swego czasu , podczas podróży do Indii, miałem okazję , przez dwie noce z rzędu podziwiać przy świetle księżyca , jeden z siedmiu cudów współczesnego świata jakim jest przepiękny grobowiec Tadż Mahal .

Tym razem na niebie nie ma księżyca, ale jest sztuczna iluminacja , która intensywnie uwypukla piękno starożytnej architektury egipskiej .

Tadż Mahal znajduje się w Agrze / Północne Indie /nad rzeką Jamuną. Grobowiec , a właściwie mauzoleum jest jednym z najwspanialszych dzieł wzniesionych z miłości do kobiety . Zbudowany został z białego marmuru, z inkrustacją tysięcy szlachetnych i półszlachetnych kamieni .

Mumtaz Mahal była żoną wielkiego mogoła Szahdżahana przez 19 lat . Urodziła 13 dzieci. Zmarła w czasie połogu mając 36 lat. Zrozpaczony Szahdżahan posiwiał podobno w ciągu jednej nocy .

Aby uczcić pamięć ukochanej wybudował Tadż Mahal . Budowa trwała ponad 20 lat / 1631-1653/, a przy budowie pracowało 20 tys. robotników .

Znad Jamuny wracamy nad Nil .

Od strony Karnaku tj. od strony wschodniej świątyni znajduje się aleja sfinksów, a tuż za nią obelisk z czerwonego granitu mierzący 25 m. wysokości, z czasów Ramzesa II . Po drugim obelisku pozostała tylko podstawa . Kto , był w Paryżu to widział na placu zgody / Place de la Concorde/ potężny obelisk egipski. Obelisk ten jest bliźniaczo podobny do tego który oglądamy w Luksorze.

W 1836 r. obelisk ten ważący 310 ton został przetransportowany do Paryża , jako dar Muhammada Alego dla Francji .

Po zakończeniu zwiedzania wracamy na statek . Tu mamy kolację , ale postanawiamy zjeść coś na mieście . Mamy duży wybór restauracji. Wybieramy na chybił trafił restaurację „ Restaurant Anubis „ .

Zamawiamy molokhiyyę – kleistą zieloną zupę , sporządzoną z liści juty i mięsnego wywaru , a także makaronę – zapiekankę z makaronu, bakłażanów i

- 14 -

mielonego mięsa . Danie to przypomina , wypisz – wymaluj – grecką musoki . Informacje te uzyskujemy z menu restauracyjnego . Nie pijemy herbaty tylko karkade . Mrożony napój z kwiatów hibiskusa, w kolorze wiśni, wybornie gasi pragnienie w tej tropikalnej temperaturze.

Następnego dnia „ pobudka” o godzinie 6.00 rano, jak w wojsku , co doskonale pamiętam. Po czwartym roku studiów byłem na obligatoryjnym obozie wojskowym w Krośnie Odrzańskim , gdzie zawsze o godzinie 6.00 podoficer budził nas głośnym krzykiem, a raczej rykiem „ pobudka , pobudka wstać ‘’ , tak przeraźliwym , że nawet umarłego taki krzyk pobudziłby do życia . Teraz obudziliśmy się sami zgodnie z zaplanowanym programem dnia.

O godzinie 7.00 wyjeżdżamy do Doliny Królów, znajdującej się na zachodnim brzegu Nilu . Żaden mieszkaniec Luksoru nie wybierze się tutaj w nocy , utrzymując , że dolina pełna jest duchów faraonów, królów i królowych starożytnego Egiptu .

Przejeżdżamy przez most na Nilu , znajdujący się 8 km od Luksoru , a potem jedziemy w kierunku północnym , wśród zielonych pól i gajów palmowych, z plantacjami bananowców , uprawami trzciny cukrowej , bawełny, ryżu , lucerny itp. Droga biegnie wzdłuż kanału nawadniającego, szerokości naszej Bzury .

W pierwszej kolejności zwiedzamy świątynię Hatszepsut . Byłem tu już w ubiegłym wieku . Wtedy „ składano’ , że tak powiem świątynię z ocalałych szczątków. Rozpoczęli te prace Niemcy, ale nie podołali zadaniu . Restaurację świątyni zakończyli Polacy , aczkolwiek nie do końca .

Na miejscu widać , że restauracja trwa nadal. Przy świątyni znajduje się Polska Stacja Archeologiczna Uniwersytetu Warszawskiego .

Przy wejściu na teren świątyni obowiązują zaostrzone środki , z uwagi na wcześniejszy zamach terrorystyczny , o czym pisałem wcześniej .

Ślady słynnej Hatszepsut / 1479-1457 p.n.e./ zostały przez jej współczes – nych dosłownie starte ze ścian , a tym samym z kart historii , i kobieta – faraon musiała czekać 3.5 tys. lat na swój triumfalny powrót.

Hatszepsut urodziła się około roku 1500 p.n.e.

- 15 –

Po władzę sięgnęła w wieku 22 lat, będąc już matką siedmioletniej dziewczynki , którą urodziła przyrodniemu bratu i mężowi faraonowi Totmesowi II . Po jego śmierci na tronie winien zasiąść Totmes III owoc związku zmarłego faraona Totmesa II , z poboczną małżonką .

Hatszepsut odsunęła w cień młodego władcę i ogłosiła się królową. Po 22 latach jej panowania Totmes III kazał zatrzeć wszelkie ślady istnienia swojej ciotki .

Hatszepsut była faraonem z wizją i odwagą . Jej Świątynia Milionów Lat jest zupełnie wyjątkowa , nowatorska . Została harmonijnie wkomponowana w niezwykły , stworzony przez przyrodę amfiteatr – stromy klif. Trzy tarasy z kolumnami połączone są pochyłymi rampami procesyjnymi . Sanktuarium przylega do zbocza górskiego , a częściowo zostało wykute w skale. Zapisała się w historii ustawieniem dwóch potężnych obelisków w Karnaku , a także zorganizowaniem wyprawy do Puntu /Somalia/, skąd przywieziono między innymi egzotyczne zwierzęta i drzewa balsamowe .

Fotografujemy świątynię .

Ukryta w górach, skalista Dolina Królów to nieprzerwany ciąg grobowców . Ich podziemne korytarze i komory pełne są malowideł ukazujących codzienne życie i pracę Egipcjan , a także ich mistyczne podróże w zaświaty i spotkania z bogami . W Dolinie Królów zwiedzamy 3 grobowce – Ramzesa III, Ramzesa VI i Setiego II-go. Niestety nie mamy możliwości zwiedzania grobowca Tutanchamona , który był jedną z największych atrakcji Doliny Królów . Grób ten , jak i grób Setiego I , został zamknięty dla turystów na czas nieokreślony .

Miałem okazję oglądać ten wspaniały grobowiec w czasie mojej pierwszej podróży do Egiptu , a w Muzeum Egipskim w Kairze widziałem złotą trumnę , w której spoczywała mumia faraona Tutanchamona .

Grób Tutanchamona został odkryty w 1922 r. przez angielskiego archeologa Howarda Cartera . Był to pierwszy i do dziś jedyny grób królewski odkryty w stanie niemal nienaruszonym . Niewielki grobowiec zawierał ponad 3500 cennych przedmiotów młodziutkiego władcy , z których 1700 można oglądać w Muzeum Egipskim w Kairze .

Zabalsamowane zwłoki władcy tkwiły w trzech trumnach włożonych , jedna w drugą – złotych , pozłacanych, wysadzanych klejnotami .

- 16 -

Dzięki tym wspaniałościom można tylko snuć przypuszczenia jakiej rangi były przedmioty w grobowcach słynniejszych faraonów .

Tutenchamon panował 10 lat, w okresie od 1333 do 1323 r. p.n.e. Zmarł jako 18 - latek . W grobowcu który zwiedzałem znajdował się wykonany z kwarcytu sarkofag, a w nim pozłacana zewnętrzna trumna z mumią faraona Tutanchamona .

Faraon Tutanchamon jako jedyny z egipskich władców leży w swoim grobowcu od daty śmierci , tj. od 1323 r. p.n.e . Pierwsza trumna w której spoczywała mumia faraona została wykonana z kutego złota o wadze 110.4 kg ; długości 188 cm. W bandażach mumii znaleziono 150 amuletów . Jej twarz przykrywała wspaniała złota maska z rysami faraona , ważąca 10 kg. Ten przepiękny obiekt inkrustowany jest półszlachetnymi kamieniami – turkusem , karneolem i lapis – lazuri / lazurytem/ oraz kolorową pastą szklaną . Faraon ukazany jest w klasyczny sposób, z ceremonialną brodą i szerokim naszyjnikiem złożonym z dwunastu koncentrycznych pasów , z inkrustacją półszlachetnych kamieni. Faraon ma na głowie tradycyjną pasiastą chustę / nemes/ , która składała się z naprzemiennych pasów żółtych z masywnego złota i ciemnoniebieskich z pasty szklanej .

Czoło maski zdobi głowa węża – ureusz, królewska kobra ochraniająca władcę, i głowa sępa; są to symbole dwu bogiń – Dolnego i Górnego Egiptu.

Druga trumna była wykonana z drewna krytego złotą blachą . Trzecia trumna była z drewna cyprysowego i wyłożona od środka złotą blachą. Wieka na trzech trumnach były wymodelowane na podobieństwo faraona . Ukazywały go w tej samej pozycji, z ramionami skrzyżowanymi na piersiach i trzymającego w dłoniach atrybuty władzy – berło / heka / i bicz /nehaha /.

Faraon Tutanchamon był niewielkiego wzrostu . Liczył sobie 162 cm i chyba nie miał dobrego zdrowia; korzystał z laski .

Jego grobowiec jest w pełni dekorowanym pomieszczeniem . Ściany zostały pokryte pastelowymi wizerunkami faraona i bogów . Na przylegającej do sarkofagu ścianie , pośrodku – widnieje Tutanchamon w stroju żyjącego człowieka przed boginią Nut / bóstwo opiekuńcze /. Faraon trzyma w lewej ręce rytualną maczugę i hieroglif Anch / krzyż życia /- symbolizujący życie , a w prawej bicz .

- 17 -

Interesująca jest także ściana z wizerunkami pawianów, które są uosobieniem 12 bóstw – 12-u godzin nocnych, poprzez które wędruje barka słoneczna zmarłego faraona . Pawiany były trzymane przez Egipcjan w domach i ogrodach .

Jak pisałem wcześniej grób Tutanchamona w Dolinie Królów został zamknięty dla turystów na czas nieokreślony. Głównym czynnikiem dzięki któremu wspaniałe malowidła ścienne w grobowcach zdołały zachować naturalne barwy – mimo upływu tysięcy lat jest suchy pustynny klimat .

W rezultacie napływu ogromnej ilości turystów do wnętrza grobu dostaje się wilgoć . Poziom wilgotności potrafi wzrosnąć nawet do 95% , co narażało ten stosunkowo niewielki grób na niebezpieczeństwo zniszczenia .

Śmiały projekt ochrony Doliny Królów zakłada stworzenie wiernych kopii grobów, podobnie jak to stworzono w przypadku groty Lascaux / Francja / , ale w Egipcie jak do tej pory brak wystarczających funduszy na realizację tego planu.

W grocie Lascaux znajdują się malowidła i rysunki sztuki paleolitycznej , z okresu kultury magdaleńskiej 40.000 – 8300 lat p.n.e. Ocenia się, że są to najwspanialsze zabytki z tego okresu . Artyści tej kultury malowali kolorowymi farbami na skałach groty bizony , jelenie, konie stepowe, nosorożce.

Rozwiązaniem połowicznym było zamknięcie grobowca Tutanchamona dla turystów .

W Muzeum Egipskim w Kairze podziwiałem wspaniałą złotą trumnę Tutanchamona i jego słynną złotą maskę oraz inne skarby . Wspaniałym przykładem egipskiego rzemiosła artystycznego jest tron królewski wykonany z drewna pokrytego złotą folią, a w szczególności oparcie tego Złotego Tronu inkrustowanego półszlachetnymi kamieniami i barwioną pastą szklaną , przed – stawiające Tutanchamona siedzącego na tronie i stojącą przed nim żonę Anchesenamon skrapiającą go wonnościami .

Jedną z kosztowności ze skarbu Tutanchamona jest złoty wachlarz , na którym faraon na rydwanie poluje na strusie. Wśród setek eksponatów znajdują piękne skrzynie i szkatuły z drewna cedrowego inkrustowanego hebanem . A poza tym igły z brązu, naczynia metalowe, szklane, kamienne .

 

- 18 - .

Niektóre przedmioty z grobowca , między innymi biżuteria i inne przedmioty będące wyposażeniem grobu mogłyby być używane w dzisiejszych czasach .

W grobie faraona znaleziono także żelazny sztylet , co jest ewenementem, albowiem w tym okresie nie wytapiano żelaza . Sztylet z kutego żelaza najprawdopodobniej jest pochodzenia meteorytowego .

W Dolinie Królów nie mamy możliwości zwiedzania świątyni grobowej Setiego I- go / 1290-1278 lat p.n.e./ zamknięta jest dla zwiedzających na czas renowacji .

Jeszcze w ubiegłym wieku grobowiec Setiego I był dostępny dla turystów. Zwiedzałem go . Został on zlokalizowany i odkryty w latach 1816-1818 przez Włocha Belzoniego . Grobowiec okazał się jednym z najpiękniejszych i największych jakie kiedykolwiek odnaleziono w Egipcie .

Grobowiec rozciąga się na długości ponad 100 metrów, na kilku pozio - mach, z licznymi korytarzami i komnatami ozdobionymi przepięknymi reliefami. Na jednej ze ścian grobowca Setiego I zostały przedstawione gwiazdozbiory nieba północnego, a na suficie gwiazdy i konstelacje , między innymi Oriona i Syriusza .

W chwili odkrycia grobowiec był pusty , poza sarkofagiem , który został sprzedany Anglikom. Do XII w. p.n.e. niemal wszystkie grobowce zostały splądrowane i ograbione. Kapłani przenieśli wówczas liczne mumie faraonów w tym Ramzesa II do ukrytej kryjówki w Deir El – Bahari w pobliżu Doliny Królów .

Dolina Królów popadła w zapomnienie aż do czasów ptolemejskich /331-31 p.n.e./ gdy zaczęli przybywać do niej greccy i rzymscy „ turyści”.

Zgodnie z programem dnia w pierwszej kolejności zwiedzamy grobowiec Ramzesa III, który bywa często nazywany Grobowcem Harfiarza, a to dlatego, że na ścianach jednego z ostatnich pomieszczeń zostali przedstawieni muzycy grający na harfach .

Grobowiec Ramzesa III należy do jednego z największych grobowców w Dolinie Królów , ma 125 metrów długości . W górnych pomieszczeniach i kory – tarzach reliety zachowały się w dobrym stanie . W bocznych pomieszczeniach podziwiamy kolorowe malowidła, ze scenami składania ofiar , a także ofiary

- 19 -

grobowe. Podziwiamy duże przedstawienia bogów i królów, w tym podróż boga słońca przez podziemną krainę .

Ramzes III / 1279-1212 r. p.n.e. / był ostatnim z wielkich faraonów . Jego słabnący następcy popadali w coraz silniejszą zależność od kapłanów Amona . Według tekstu znanego jako papirus Harrisa sporządzonego za panowania Ramzesa III mieli oni 5 tys. świętych rzeźb, 81 tys. niewolników, wasali i służących , 420 tys. sztuk bydła, 280 tys. ha ziemi, 433 ogrody i 65 miast .

Z początkiem 1085 r. p.n.e. kapłani Amona obalili panującą dynastię . Duchowieństwo zaczęło się uważać za władców państwa . Rząd stał się synonimem korupcji, a kraj był okupowany przez kolejnych najeżdców.

Grobowiec Setiego II wnuka Ramzesa II jest znacznie mniejszy i zawiera malowidła podobne do istniejących w grobowcach poprzedników .

Kierujemy się do miejsca gdzie znajduje się grobowiec Ramzesa VI . Grobowiec ten zadziwia doskonale zachowanymi barwnymi reliefami i malo-widłami . Korytarze prowadzą do komory grobowej znajdującej się we wnętrzu góry. W sklepieniu krypty podziwiamy najwspanialsze malowidła grobowca. Bogini nieba Nut jest wygięta w łuk przedstawiający sklepienie niebieskie. Nut połyka słońce wieczorem i rodzi je rano. Bogini pełni zatem rolę dającej i odnawiającej życie, jako Pani Nieba i Gwiazd .

Na ścianach grobowca widzimy ogromną ilość inskrypcji w języku greckim, starożytnych turystów sprzed 2000 tysięcy lat czy raczej wandali , którzy zazna-czyli obecność w tym miejscu bazgrołami w rodzaju: „ tu byłem i podpis : „ Sokrates „ .

Jeden z nich jakby z żalem stwierdził : „ nie umiem odczytać tego pisma ! „ Rzeczywiście jako Grek nie był w stanie odczytać tego pisma składającego się z hieroglifów .

Egipcjanie rozwinęli pismo obrazkowe już przed pięcioma tysiącami lat. Jego znaki zwano hieroglifami , od słów oznaczających „ święte inskrypcje” , ponieważ były umieszczane głównie w świątyniach .

Na pierwszy rzut oka hieroglify sprawiają wrażenie zwykłych piktogramów, ponieważ przedstawiają ptaki , części ciała i przedmioty codziennego użytku . Z czasem stworzono jednak złożony system, w którym

- 20 –

jeden hieroglif może oznaczać całe słowo , albo jeden dźwięk języka egipskiego . Pisanie za pomocą hieroglifów było czasochłonne , więc stopniowo rozwinął się szybszy system zapisu nazwany hieratycznym, a później jeszcze szybszy który nazwano demotycznym .

U schyłku cywilizacji egipskiej kraj znalazł się pod władzą greków , więc pisarze musieli opanować sztukę pisania także literami greckimi , co było istotnym kluczem do odczytania hieroglifów prawie 2000 lat później. Jak do tego doszło ?

W 332 r. p.n.e. po zwycięskich bitwach nad Persami pod Granikiem i Issos /Azja Mniejsza/ Aleksander Wielki bez walki zajął Egipt. Był tam witany jako wyzwoliciel i bóg – syn Amona. Wcześniej Egipt był we władaniu Persów . Aleksander zdał sobie sprawę , że jego nowe włości potrzebują stolicy, która leżąc na wybrzeżu, łączyłaby je z Macedonią . Wydał rozkaz rozbudowy nowego miasta i portu w miejscu wioski rybackiej Rakotis .

Aleksander nigdy nie miał ujrzeć najsłynniejszego z założonych przez siebie miast . Opuścił Egipt udając się na podbój Persji .

W 323 r.p.n.e. Aleksander Wielki zmarł w Babilonie /dzisiejszy Irak / na malarię . Jego zwłoki w złotej trumnie przewieziono do Egiptu i pochowano w Aleksandrii. Miejsca pochówku nie odnaleziono do dnia dzisiejszego . W 48 r. p.n.e. hołd zmarłemu złożył Juliusz Cezar , a potem jego następca Cesarz August .

Po śmierci Aleksandra władzę w Egipcie objął jeden z dowódców jego armii i przyjaciel z dzieciństwa – Ptolemeusz , który stał się założycielem nowej dynastii. Aleksandria stała się stolicą Egiptu , i jednym z najwspanialszych miast starożytnego świata – obok Aten i Rzymu . Do aleksandryjskiego portu przybywały towary z całego hellenistycznego świata: libańskie drewno, cypryjska miedź, syryjskie wina, ateńska oliwa i tyryjska purpura, a wypływały statki wiozące: pszenice, len, szkło i papirus .

W samej Aleksandrii mieszkali głównie Grecy i Żydzi , ale również inne nacje. W 280 r. p.n.e. Ptolemeusz II na wyspie Farus , obok wejścia do portu w Aleksandrii kazał wybudować 135 metrową latarnię morską , uznaną za jeden z siedmiu cudów świata . Podczas trzech stuleci ptolemeuszowskich rządów Egipt przeżywał ponowny rozkwit .

- 21 –

 

Aleksandria stała się głównym ośrodkiem naukowym w basenie Morza Śródziemnego. Ptolemeusze byli szczodrymi mecenasami sztuki i nauki . Za ich czasów wybudowano Museion, gdzie mieściła się słynna Akademia Aleksandryj- ska, z największą biblioteką na świecie zawierającą 900 000 tys. rękopisów na papirusie i pergaminie. Kwitły nauki ścisłe i przyrodnicze . Uczonych – astronomów , matematyków, geografów , historyków, filozofów zapraszano do Egiptu , na koszt państwa. W Aleksandrii mieszkał wielki matematyk Euklides. Gościł tam też Eratostenes, który obliczył obwód ziemi , popełniając przy tym niewielki błąd . Przebywał także w Aleksandrii Archimedes. To astronomowie aleksandryjscy zreformowali rzymski tworząc juliański / za czasów Juliusza Cezara/, który przetrwał aż do schyłku renesansu . To tu Stary Testament został przełożony na język grecki . Wykształceni obywatele posługiwali się międzynarodową formą języka greckiego. Większość miast chętnie przyjmowała zdobycze hellenizmu.

Co stało się ze słynną biblioteką ?

Aby odpowiedzieć sobie na to pytanie trzeba sięgnąć do historii Rzymu , później już Cesarstwa Rzymskiego , który poczynając od 400 r. p.n.e. aż do II wieku naszej ery ciągle poszerzał swoje terytorium .

Pod koniec I wieku p.n.e. miasto Rzym liczyło około 1 miliona mieszkańców. W samym mieście mieszkało ponad 400 tys. pracujących niewolników , którzy budowali domy , drogi, łaźnie, świątynie , byli kucharzami, złotnikami, garncarzami, szewcami, urzędnikami, wychowawcami dzieci etc. Żadne społeczeństwo nie było tak uzależnione od pracy niewolników jak Rzymianie . W mieście mieszkało także 320 tys. wolnych Rzymian , którzy ustawicznie byli bez pracy i bez pieniędzy .

Żeby ci wolni obywatele siedzieli cicho , cesarze dostarczali im przysłowiowego „chleba i igrzysk” . Zboże rozdawano tym 320 tysiącom obywateli. Podczas świąt których było w ciągu roku ponad 90 organizowano dla nich kosztowne imprezy, takie jak wyścigi rydwanów, które odbywały się na słynnym hipodromie Circus Maximus , który mógł pomieścić 250 tys. widzów .

W Koloseum 50 tys. ludzi oglądało krwawe widowiska urządzane dla rozrywki.

 

- 22

I tak słynny wódz i polityk Juliusz Cesar zdobył popularność organizując igrzyska z udziałem 640 gladiatorów . Cesarz Trajan dla uczczenia swego zwycięstwa nad Dacią / dzisiejsza Rumunia / zorganizował walki gladiatorów, które trwały 117 dni, i uczestniczyło w nich prawie 10 000 tys. wojowników . Dla rzymskiego plebsu cesarze urządzali także widowiska z udziałem zwierząt. Zdarzyło się, że w jednym dniu na arenie koloseum wybito 5000 dzikich zwie –rząt – tygrysów, niedźwiedzi , słoni, bawołów , nosorożców .

Niektórzy cesarze mieli swoje fanaberie. Byli wśród nich także psychopaci, tacy jak Neron ; miał podpalić Rzym. Cesarz Kaligula, panujący w latach 1241 n.e. z dachu Bazyliki Julijskiej znajdującej się na Forum Romanum / centrum Rzymu/ obsypał tłumy biedoty deszczem złotych monet. Ludzie wzajemnie się tratowali i bili o pieniądze. Zginęło wówczas 32 mężczyzn i 247 kobiet .

Wracamy do Egiptu. Egipt formalnie niepodległe państwo miał ogromne znaczenie dla każdego kto chciał władać Rzymem. Stąd też już od lat 80 – tych p.n.e. Rzymianie robili wszystko aby podporządkować sobie dynastie , Ptolemeuszy, aby zapewnić sobie pewny i stały dopływ dóbr z tego kraju , a przede wszystkim niezbędnego i koniecznego zboża .

Znane w historii starożytnej zdarzenie, które miało miejsce w dniu 11 stycznia 49 r. p.n.e. , kiedy to sławny wódz i genialny strateg Juliusz Cezar , wcześniejszy zdobywca Galii Przedalpejskiej / dzisiejsza Francja/, Szwajcarii i Niderlandów przekroczył Rubikon / rzeka graniczna pomiędzy Galią Przedalpej-ską a Italią / wypowiadając słynne na cały świat słowa: „ Alea iacta Est „ / kości zostały rzucone/, a następnie na czele legionów wkroczył do Rzymu i zagarnął władzę .

Wcześniej w Senacie, który sprawował rządy w Republikańskim Rzymie , ukształtowała się przeciwko Juliuszowi Cezarowi opozycja , którą kuły w oczy nie tylko sukcesy Cezara na niwie wojskowej, ale i to , iż obawiała się jego wielkich ambicji .

Do wrogo nastawionego do Cezara senatu zbliżył się Pompejusz , po tym gdy Julia jego żona , a jedyna córka Cezara zmarła przy porodzie . Wcześniej był najbliższym sprzymierzeńcem Cezara .

 

- 23 -

Senat zażądał od Cezara , by złożył naczelne dowództwo i powrócił do Rzymu, dla dobra Republiki . Gdy Cezar otrzymał te wieści pojął, że powrót do Rzymu bez wojska oznacza dla niego pewną śmierć . Wtedy nadszedł moment podjęcia przełomowej decyzji . Juliusz Cezar był urodzonym hazardzistą i właśnie językiem zapalonych graczy oznajmił swą decyzję owego styczniowego ranka.

Po przejęciu władzy przez Cezara jego przeciwnik polityczny Pompejusz wycofał się ze swoją armią do Grecji, gdzie Cezar doścignął go i pokonał . Pompejusz zbiegł do Egiptu, gdyż miał nadzieję uzyskać pomoc finansową od nieletniego władcy Ptolemeusza XIII . Juliusz Cezar podążył w ślad na nim ; do Egiptu. Ptolemeusz XIII , chcąc zdobyć przychylność Cezara , kazał zasztyletować Pompejusza . Cezar zapłakał na widok przesłanej mu przez Ptolemeusza odciętej głowy Pompejusza . Cezar wbrew oczekiwaniom Ptolemeusza uczcił w Egipcie śmierć Pompejusza , swego przeciwnika, ale przedtem sprzymierzeńca i zięcia.

Dwa lata wcześniej przed tym zdarzeniem nad Rubikonem, w 51 r. p.n.e. , 17 dziewczyna jako Kleopatra VII , wraz ze swoim młodszym bratem Ptolemeuszem XIII objęła władzę w Egipcie. Wkrótce ujawniły się nieporozumie- nia między rodzeństwem, a zwłaszcza pomiędzy frakcjami ich reprezentującymi. Doszło do wojny domowej i walki o tron . W czasie walk o tron w 48 r. p.n.e. spłonęła Biblioteka Aleksandryjska. W następnym roku legiony Cezara znalazły się w Egipcie, i zaprowadziły tam porządek . Cezar nie poparł Ptolemeusza XIII w walce z Kleopatrą – przeciwnie po spotkaniu z nią stanął po jej stronie i osadził na tronie .

Cezar wkrótce wyruszył na kolejną boję , pozostawiając Kleopatrę przy nadziei. Urodziła mu syna , którego nazwała Cezarionem .

W 47 r. p.n.e. w Azji Mniejszej Cezar pokonał jednego z uporczywych wrogów Rzymu – króla Pontufarmacesa II . Przeszła do historii relacja Cezara z tej zwycięskiej bitwy pod Zelą składająca się z trzech słów : „ Veni”, „Vidi” , „Vici” – przybyłem , zobaczyłem, zwyciężyłem .

Po powrocie do Rzymu w 45 roku p.n.e. Cezarowi przyznano prawo do odbycia triumfu. Uroczystość uświetniła uczta do której zastawiono 22 tysiące biesiadnych stołów . Płaszczący się teraz przed Cezarem senat ogłosił go dożywotnim dyktatorem . Cezar nie był tyranem , nie kierował się żądzą władzy czy zemsty, zwłaszcza wobec Rzymian. Przeciwników wolał zjednywać niż nastawiać przeciwko sobie- i poniekąd to go właśnie zgubiło .

- 24 -

Podczas swych krótkich rządów Cezar zrobił wiele dobrego dla ludzi . Przydzielił ziemię 80 tysiącom kolonistów . Obdarzył rzymskim obywatelstwem wielu mieszkańców Galii Zaalpejskiej . Umożliwił wejście do senatu wybitnym przedstawicielom prowincji , uwolnił dłużników od części nagromadzonych procentów, a także przeprowadził reformę kalendarza. Był on używany przez 16 następnych stuleci , dopóki po dokonaniu niewielkich zmian przekształcono go w tzw : kalendarz gregoriański. Władzy swej użył do całkowitej przebudowy państwa. Był wybitnym mówcą i pisarzem , autorem dwóch dzieł historycznych: „ De bello Gallico „ /” O wojnie galijskiej”/ i „ Commentarii de bello civili „ / „ O wojnie domowej „ / teksty te stały się wzorem klasycznego stylu łacińskiego, jasnego ,zwięzłego, oszczędnego.

W okresie studiów uniwersyteckich ucząc się łaciny wspólnie z kolegami korzystaliśmy z wybranych fragmentów dzieł Juliusza Cezara : „ o wojnie galijskiej „ i „ o wojnie domowej „ .

Gdy w lutym 44 roku p.n.e. Cezar znów został dyktatorem , ale z przywile –jem władzy dożywotniej to rozsierdziło jego oponentów . W dniu 15 marca 44 r. p.n.e. przeciwnicy Cezara zamordowali go na stopniach senatu . Otrzymał 23 ciosy sztyletem . Wielu z nich było przedtem zwolennikami Cezara , nieraz dużo albo wszystko mu zawdzięczali .

Wśród atakujących znalazł się Brutus Albinus, który należał do najbliższego otoczenia Cezara , i był jednym z najbardziej zasłużonych jego oficerów . Możliwe , że on pierwszy zadał cios. Konający Cezar zwrócił się : „ et tu Brute contra me ? „ / „ i ty Brutusie przeciwko mnie ? / często w formie: „ et tu Brute filis ? „ / „ i ty Brutusie synu mój ? „ / .

Żaden z morderców nie przeżył Cezara dłużej niż 3 lata, i nie umarł śmiercią naturalną.

20 marca podczas pogrzebu odczytano ostatnią wolę zabitego . Głównym wykonawcą testamentu został osiemnastolatek o nazwisku Gaius Oktawiusz . Był ciotecznym wnukiem Cezara, a zarazem jego protegowanym . Po powrocie do Italii Oktawiusz dowiedział się, że wielki Rzymianin uczynił go swym spadkobiercą i oficjalnie go adoptował .

Oktawiusz jako syn Cezara przyjął nowe imię Gajus Juliusz Cezar Oktawianus.

- 25 -

Jego przydomek Caesar stał się tytułem monarchów rzymskich, a następnie przeszedł jako synonim władzy do innych języków / cesarz / .

Poza Gajusem Oktawianusem jeszcze dwaj wybitni Rzymianie uważali się za godnych następców Cezara . Jednym z nich był Marek Lepidus , bliski przyjaciel Cezara i dowódca jazdy, a drugim był Marek Antoniusz , który był prawą ręką Cezara .

Senat rzymski całej trójce / triumwirat/ powierzył najwyższą władzę w państwie na okres 5 lat .

Działali wspólnie aż do 36 roku p.n.e. W tym czasie zemścili się na zabójcach Cezara , rozbijając ich oddziały pod Filippi w Macedonii . Brutus i Gajus Longinus popełnili samobójstwo. Zlikwidowali swoich wrogów w Rzymie, dokonując czystki wśród senatorów . Z trójki ubył Lepidus, który na Sycylii usiłował dokonać zamachu na Oktawiana .

Antoniuszowi powierzono kontrolę nad wschodnią częścią imperium , gdzie sprzymierzył się z królową Egiptu Kleopatrą, ale powrócił do Rzymu , gdzie ze względów politycznych zawarł małżeństwo z siostrą Oktawiana, ale wkrótce opuścił Oktawię i powrócił w ramiona Kleopatry . Niewierność była zniewagą nie tylko dla żony , ale i dla szwagra Oktawiana . Oburzenie podzielali wszyscy Rzymianie gdy wyszło na jaw , że Marek Antoniusz zamierza obdarować Kleopatrę i jej potomstwo ziemiami należącymi do imperium .

Kleopatra urodziła Antoniuszowi troje dzieci, w tym bliźnięta .

Na żądanie Oktawiana senat rzymski uchwalił wojnę z Antoniuszem . Oktawian stanął na czele floty, która w dniu 3 września 31 roku p.n.e. pokonała Antoniusza i Kleopatrę w bitwie morskiej pod Akcjum / zachodnia Grecja / . Po klęsce oboje uciekli do Egiptu . Po następnej klęsce Antoniusz odebrał sobie życie, przebijając się mieczem . Kleopatra popełniła samobójstwo poddając się ukąszeniu kobry. Oktawian został sam u władzy. Miał rządzić imperium jako „ princeps „ czyli „ pierwszy obywatel „ . Przyjął miano Augustus „ godny czci”. Pod tym szczęśliwie dobranym imieniem miał rządzić przez kilkadziesiąt lat, a okres ten został nazwany złotym wiekiem cesarstwa rzymskiego .

W 30 roku p.n.e. Egipt dostał się pod panowanie Rzymu , które trwało do 324 r. p.n.e.

- 26 -

Tak więc obok języka greckiego zadomowiła się w Egipcie łacina. Było to związane przede wszystkim z ustanowieniem rzymskiej administracji , we wszystkich newralgicznych ośrodkach prowincji . Legiony rzymskie rozmieszczo-ne zostały na terenie Egiptu.

W Ramesseum – świątyni grobowej Ramzesa II / 1279-1213 / stacjonował oddział konnicy rzymskiej . Świątynia znajdowała się po zachodniej stronie Nilu / Teby Zachodnie/ .

W czasie swojej pierwszej podróży do Egiptu zwiedziłem ruiny tej świątyni. 2000 tys. lat temu , a 1200 lat po jej wybudowaniu teren świątyni był wykorzy- stywany przez legionistów. W podstawach kolumn tejże świątyni wyrąbano żłoby dla koni kawalerzystów rzymskich .

W Egipcie znaleźli się też turyści rzymscy, którzy podobnie jak Grecy, zaznaczali swoją obecność na posągach i murach świątyń tej nowej prowincji Rzymu. I też chyba prawie wszyscy nie byli w stanie odczytać pisma egipskiego czyli hieroglifów.

Hieroglify były używane przez kapłanów i dopiero rzymski zakaz praktyko-wania pogańskich religii/ 392 r. p.n.e. / położył kres stosowaniu starożytnego pisma.

Ostatnia hieroglificzna inskrypcja, której datę powstania można określić w sposób pewny pochodzi w wyspy File /na Nilu /, z 24 sierpnia 394 roku p.n.e.

Znajomość hieroglifów zaginęła wraz ze śmiercią ostatnich kapłanów dawnej wiary , a znaczenie starożytnego pisma stało się zagadką na kolejnych prawie 1500 lat.

Rozszyfrowanie i odczytanie hieroglifów miało ewidentny związek z wyprawą Napoleona do Egiptu w końcu XVIII wieku . Francuzi przybyli tu z zamiarem obalenia reżimu mameluków i udzielenia pomocy miejscowej ludności w wyniszczającej wojnie domowej .

Mamelucy rządzili Egiptem prawie 300 lat / dwie dynastie / , aż do początku XVI wieku . Wywodzili się z dawnych niewolników, najczęściej pochodzenia tureckiego i kaukaskiego, kupieni, gdy byli jeszcze dziećmi i wychowywani na przyszłych gwardzistów sułtana. Występuje tu ewidentne podobieństwo do bitnych formacji janczarów, którzy byli brańcami słowiańskimi.

- 27 -

Po przegranej przez mameluków bitwie z Turkami pod Mardż Dabik w 1517 r. Egipt stał się prowincją państwa tureckiego . Egiptem rządził gubernator sułtana tureckiego , a najwyższe stanowiska w państwie zajmowali mamelucy.

Taki był oficjalny powód inwazji , która nastąpiła w dniu 2 lipca 1798 roku . Za nią kryły się motywy mniej szlachetne: rywalizacja angielsko – francuska , o przejęcie twierdz na Bliskim Wschodzie oraz zazdrość o handel z Indiami.

Ekspedycja francuska w dużej mierze kierowała się czynnikami irrocjonal-nymi , wśród których ważną rolę odgrywała romantyczna pogoń Napoleona za chwałą .

Napoleon traktował swoją ekspedycję nie wyłącznie jako podbój militarny / imperium osmańskie w tym czasie chyliło się ku upadkowi / , ale również jako wyprawę naukową, której zadaniem miało być stworzenie pełnej dokumentacji na temat zabytków, ludzi , flory i fauny oraz topografii Egiptu.

Zespołem 167 uczonych, którzy towarzyszyli Napoleonowi i jego armii przemierzając cały kraj, katalogując i rysując niemal wszystko kierował artysta, dyplomata ale i uczony Dominik Denon.

Dominik Denon wraz z uczonymi przydzielony został do dywizji gen. Desaix, z którą przemierzył cały Egipt w drodze do Asuanu. W 1809 roku po powrocie do Francji opublikował 8 woluminów sprawozdania z tej wyprawy, z 300 ilustracjami pod tytułem: „ podróż po Dolnym i Górnym Egipcie” .

21 lipca 1798 r. Napoleon „ rozgromił najlepszą kawalerię na świecie „ , jak nazywano wówczas jazdę mamelucką .

Do historii przeszedł rozkaz dzienny Napoleona wydany w przeddzień bitwy pod Piramidami „ żołnierze pamiętajcie , że z wierzchołków tych piramid 40 wieków na was patrzy „ .

Francuzi trochę zwątpili w powodzenie wyprawy, gdy wojska brytyjskie odcięły im komunikację z Paryżem , co nastąpiło po przegranej bitwie morskiej w dniu 1 sierpnia 1798 r. , w zatoce Abu Kir , na wschód od Aleksandrii, w której admirał Nelson zatopił okręty floty francuskiej, ale musiały minąć jeszcze 3 lata nim Francuzi skapitulowali .

 

- 28 -

W październiku 1798 r. w wieku 25 lat zginął w Egipcie, w walkach z mamelukami, adiutant Napoleona , jeden z najzdolniejszych polskich oficerów Józef Sułkowski.

W dniu 21 października 1805 r. admirał Nelson w bitwie pod Trafalgarem / u wejścia do Cieśniny Gibraltarskiej / rozbił inwazyjną flotę francusko – hiszpańską. Ranny , zmarł w czasie ostatniej fazy bitwy; miał 47 lat .

W czasie okupacji Egiptu przez Francuzów jeden z oficerów o nazwisku Bouchard / Buszard/ w sierpniu 1799 roku podczas robót fortyfikacyjnych w Rosettcie / delta Nilu / znalazł stelę bazaltową / kamień/ z wyrytym nań tekstem literami greckimi, hieroglifami i tzw: pismem demotycznym / ludowym / , będącym skróconą kursywą poprzedniego .

Jak to później ustalono był to tekst dekretu króla Ptolemeusza V / 205- 180 r. p.n.e. / spisany w dwóch rodzajach pisma egipskiego / hieroglificznym i demotycznym / oraz po grecku .

Napoleon kazał przenieść zabytek do Kairu . Polecił sporządzić z niego szereg kopii i rozesłać uczonym europejskim .

W 1801 r. Francuzi podpisali układ kapitulacyjny z Anglikami , i musieli im wydać wszystkie zabytki starożytności znalezione w Egipcie, łącznie z kamieniem z Rosetty , i opuścić Egipt .

Kamień z Rosetty znajduje się w Muzeum Brytyjskim w Londynie , kopia w Luwrze. Widziałem kamień .

Kamień z Rosetty umożliwił lingwistom porównanie tekstu w dwóch odmianach pisma egipskiego, z wersją utrwaloną w języku żywym jakim była greka, pozwalając na rozszyfrowanie starożytnego języka, a za jego pośrednictwem poznanie cywilizacji dawnego Egiptu .

Niezwykle utalentowany Francuz Jean / Jan/ Champollion / Szapolją / w wieku 18 lat , będąc już profesorem na Uniwersytecie w Grenoble rozpoczął studia nad kamieniem z Rosetty .

Gruntowna znajomość wielu języków wschodu / mówił dziesięcioma / , a szczególnie koptyjskiego okazała się kluczowa.

 

- 29 -

Język koptyjski reprezentuje ostatni etap rozwoju języka egipskiego i zapisany za pomocą znaków alfabetu greckiego ma bliski związek z hieroglifami . Koptowie uważają się za potomków starożytnych Egipcjan. Kościół koptyjski to największa wspólnota chrześcijan na Wschodzie.

W 1822 roku, po 14 latach wytężonej pracy Champollion zademonstrował światu swoje odkrycie – rozszyfrowanie egipskiego pisma hieroglificznego . Egipska przeszłość stanęła dla badaczy otworem, mogli rozpocząć szczegółowe badania nad jedną z najstarszych kultur świata.

To byłoby na tyle, co do wybranych , ale istotnych fragmentów z historii Egiptu – dla młodych i starszych czytelników .

Podstawowa wiedza historyczna o kraju który zwiedzamy jest po prostu konieczna. Pozwala nam podziwiać , a w wielu przypadkach wręcz fascynować się zabytkami z przeszłością danego kraju, konfrontować to co widzimy, z naszą dotychczasową wiedzą o jakimś obiekcie , patrzeć z ciekawością na przyrodę i ludzi tam mieszkających. To taka mała dygresja. Wracamy na szlak .

Jedziemy oglądać sławne już od 2000 tys. lat kolosy Memnona . Kolosy o wysokości 18 metrów stoją wśród trzcinowych pól; są to dwie siedzące figury Amenhotepa III/ 1392- 1353 r. p.n.e. / . Zdobiły niegdyś pylon wejściowy jego świątyni grobowej .

W starożytności jeden z tych kolosów ucierpiał w 27 r. p.n.e. , w czasie trzęsienia ziemi. Stał się sławny gdy po wschodzie słońca zaczął wydobywać z siebie dźwięk , który Grecy uznali za głos Memnona wołającego o świcie do swojej matki Eos. Według mitu greckiego Memnon , jeden z bohaterów wojny trojańskiej został zabity przez Achillesa. Na rozpaczliwą prośbę matki Zeus - uczynił go nieśmiertelnym . Zafascynowani tymi monumentami greccy i rzymscy podróżnicy zostawiali tu swoje inskrypcje . Z wyrytych na kamieniu napisów wynika, że słyszeli głos Memnona. Z czego to wynikało ? . Rano wzrost temperatury powodował wydobywanie się przez szczeliny powietrza , czemu towarzyszył dźwięk kojarzony z głosem ludzkim. Dźwięki ustały po renowacji kolosów przez rzymian w 199 r.n.e.

Kiedy byłem tu po raz pierwszy mogłem maksymalnie zbliżyć się do obiektu, zrobić zdjęcie stopy kolosa, tego stojącego po prawej stronie,

 

- 30 -

z zachowanymi inskrypcjami greckimi i łacińskimi , w tym, z wyraźnym audire / po łacinie „ słyszałem „ / . W trakcie tej podróży nie mogłem dojść do stóp kolosa, z uwagi na wygrodzenie zabytku .

Wracamy na statek . Następnego dnia, po przedłużającym się śniadaniu , dopiero o godzinie 12.00 odbijamy od brzegu . Do godziny 19.00 przepłynęliśmy 53 km. Zatrzymujemy się przed tamą i śluzą w Esnie. W początkach XX wieku wzniesiono tu dużą tamę na Nilu, która ma 874 metry długości i 9.5 metra wysokości, i aż 120 śluz. Znajduje się tu pierwszy most na Nilu, na południe od Keny . Będziemy czekać kilka godzin na „ śluzowanie „ , które następuje w nocy podczas naszego snu. Aby dostać się na wody powyżej tamy statek musi przejść tę operację . Statek wpłynie do śluzy od strony północnej , a po zamknięciu wrót i otwarciu wrót od strony południowej statek zostanie podniesiony przez wodę kilka metrów do góry , i w ten sposób znajdzie się po południowej stronie tamy.

Rano podczas postoju przy tamie obserwuję handel na rzece. Arabowie podpływają do naszego statku na małych łódkach , a następnie zachwalając swój towar we wszystkich europejskich językach rzucają na pokład sukienki, bluzki, chusty, galabije, wisiory, wisiorki, naszyjniki z nasion drzewa sandałowego, a nawet drewniane lalki w nubijskich strojach . Nawiązują kontakt z pasażerami ; zwracają się do nich po imieniu, podając na chybił – trafił typowe imiona euro- pejskie. Odzywają się turystki znajdujące się na pokładzie statku ; są zachwycone i rozanielone, że jakiś przystojny mężczyzna , stojący w chybotliwej łódce na rzece zna ich imiona. Wszystkie zdają sobie sprawę , że to fikcja, ale dla zabawy odpowiadają, śmieją się, rozmawiają i kupują , zwłaszcza , że ceny są śmiesznie niskie. Pieniądze w papierowych kulkach są rzucane z pokładu statku do wnętrza łódek sprzedawców. Wszyscy są roześmiani i zadowoleni , tak sprzedający jak i kupujący .

Coś takiego może zdarzyć się tylko tu w głębi Afryki , na Nilu . Nil dawał Egipcjanom wszystko czego potrzebowali do życia, także tego wiecznego, w ich grobach znajdowano zmumifikowane ryby, będące prowiantem dla zmarłych .

W drodze z Luksoru do Asuanu statek najczęściej płynie środkiem rzeki, bo tam znajduje główny nurt. Na niektórych odcinkach Ms. Royal Regency płynie wzdłuż zachodniego albo wschodniego brzegu Nilu, zgodnie z wytyczoną drogą wodną. Z pokładu statku obserwujemy i podziwiamy przyrodę i ludzi – obrazy

 

- 31 -

wręcz biblijne. Mijamy stada flamingów, białe czaple, rybaków na łodziach , śpiące na brzegu wśród trzcin krokodyle i mnóstwo dzieci krzyczących i macha- jących z brzegu. Stada pelikanów przecinają błękitne niebo. Podobno docierają tutaj w okresie zimowym także polskie bociany . Na nadrzecznych łąkach pasą się czarno – białe i czerwone krowy oraz osły. Piękne ciemno – zielone plantacje bananowców i trzciny cukrowej, na przemian ze złocistymi polami pszenicy i jęczmienia. Na obrzeżach pól kępy palm daktylowych , drzew akacjowych i figowych. Te ostatnie znane pod nazwą jako sykomory. Drewno sykomory w starożytnym Egipcie było wykorzystywane do budowy ozdobnych sarkofagów.

Nubijskie wioski to biało – niebieskie niskie domy zbudowane często z gliny czy cegły mułowej, pokryte trzcinowymi dachami , obok stogi ze zbożem.

Na brzegu rzeki dostrzegam blisko dziesięciometrowej wysokości drewniane koła z czerpakami służące do pobierania wody z rzeki, a następnie przelewania jej do koryta połączonego z kanałem, którym popłynie dalej na pola. Urządzenia te obracane są przy pomocy kieratów zaprzężonych w muły lub wielbłądy . Większość tych urządzeń nie jest już dzisiaj używana – co widać . Do czerpania wody z rzeki i kanałów służą pompy wodne .

Fotografujemy z pokładu poruszające się przed nami krajobrazy .

Następnego dnia około godziny 09.00 statek cumuje w Edfu / małe portowe miasto w prowincji Asuan / . Już z daleka widać potężne pylony świątyni górujące nad zabudową miejską na zachodnim brzegu Nilu . Dorożkami zostajemy przewiezieni do świątyni Horusa - boga pod postacią sokoła . Świątynia zachowała się w niemal idealnym stanie . Była budowana przez 180 lat , w okresie od 237 r. p.n.e. do 57 r. p.n.e. Budowę rozpoczął Ptolemeusz III, a ukończona została za Ptolemeusza XII , ojca Kleopatry .

Podziwiamy 2 sale hipostylowe / kolumnowe/ i potężne pylony o wysokości 36 metrów i szerokich na 79 metrów. Rzuca się w oczy staranność wykonania kolumn, płaskorzeźb i murów , mimo upływu 2000 lat. W trakcie tej budowy używano już narzędzi żelaznych, stąd widoczna wyjątkowa precyzja wykonania.

Przewodniczka zwraca nam uwagę na płaskorzeźby widniejące na pylonie przed świątynią.

 

- 32 -

Reliety ukazują Ptolemeusza XII zabijającego wrogów przed świątynią Horusa i Hathor małżonki boga.

Na ścianach zewnętrznych świątyni podziwiamy cykl płaskorzeźb, opiewających zwycięstwo dobra nad złem . Historia tej walki została zobrazowana za pomocą sceny, w której sokołogłowy Horus przeszywa włócznią swego przeciwnika Seta , ukazanego pod postacią hipopotama .

Świątynia Horusa w Edfu to nie tylko jeden z najbardziej zachowanych świątyń w Egipcie , ale także jeden z najważniejszych .

Czczony pod postacią sokoła lub człowieka w głową sokoła Horus uosabiał cały Egipt. Każdy panujący faraon utożsamiał się z nim i przyjmował jego imię .

Budowa świątyni w Edfu została zakończona kilkadziesiąt lat przed naro- dzeniem Chrystusa, ale kult Horusa wcale nie zniknął . Dzisiaj podobiznę sokoła można zobaczyć na przykład w logo linii lotniczych Egypt Air. Niemal każdy statek płynący po Nilu ma na dziobie wymalowane oko Horusa – na szczęście.

Wracamy na statek. Upał . Zimną karkade i ciepłe wilgotne serwetki ręcznikowe do wytarcia twarzy i rąk serwuje nam obsługa .

W kabinie niespodzianka. Zdjęcie naszego wnuka Janka / zawsze zabieramy ze sobą / steward rozłożył na łóżku żony , w girlandzie ze sztucznych kwiatów , w kształcie serca . Sprawca w kucki czekał cierpliwie pod drzwiami kabiny na naszą reakcję , i na ewentualny bakszysz . Doczekał się. Otrzymał 5 funtów egipskich .

Około 20 km od Edfu / w kierunku na południe / pas ziemi uprawnej zwęża się coraz bardziej . Skaliste zbocza sięgają niemal brzegu rzeki, ale kilkanaście kilometrów przed Asuanem wpływamy dosłownie w bujny ogród rosnący w rejonie Kom Ombo. Około godz. 17.00 dopływamy do tego miejsca. Tu na wschodnim brzegu znajduje się świątynia poświęcona dwóm ważnym bóstwom - krogulcowi Horusowi i krokodylowi Sobkowi. Budowę rozpoczęto w II w. p.n.e. Oglądamy świątynię już po zachodzie słońca . Jest w gorszym stanie niż świąty - nia poprzednia. Podświetlone kolumny, pylony, płaskorzeźby robią wrażenie.

W głównej Sali kolumnowej widnieje przedstawienie Sobka pod postacią krokodyla. Na jednej ze ścian z zainteresowaniem oglądamy tzw: „ reliet

- 33 –

medyczny „ / z czasów rzymskich / z instrumentami lekarskimi – skalpelem , szczypcami, bandażami i amuletami .

Jest ściana z ówczesnym kalendarzem , bez mała identyczny z naszym współczesnym.

Program naszej podróży po Egipcie jest realizowany bardzo skrupulatnie. Jesteśmy już w Asuanie mieście odległym o 215 km od Luksoru , i najdalej wysuniętym na południe mieście egipskim.

Wydmy żółtego piasku schodzą ku głębokiej błękitnej toni rzeki, z której wyłaniają się ciemne, obłe granitowe skały I Katarakty tworząc bajeczny , niepowtarzalny widok . Te prastare wypolerowane przez wodę głazy przypominają potężne słonie. Dlatego faraonowie nazwali swą najdalej na południe wysuniętą graniczną twierdzę Abu – miasto słoni .

Twierdza Abu znajdowała się na wyspie Elefantynie , która jest jedną z wielu wysp I Katarakty, i położona jest naprzeciw współczesnego Asuanu , liczącego 250 tys. mieszkańców. Już w starożytności I Katarakta stanowiła granice między Egiptem a środkową Afryką. Zarówno Ptolemeusze jak i Rzymianie utrzymywali tu garnizony wojskowe.

Pod względem etnicznym Asuan należy do Nubii, obszaru kulturowego sięgającego aż do VI Katarakty / okolice Chartumu w Sudanie / .

Malownicze położenie Asuanu i jego znakomity klimat były dobrze znane już w starożytności , i ten trend nadal się utrzymuje , przyciągając tu turystów . Nazwa Asuan pochodzi od staroegipskiego słowa „ sunu ‘’ , które oznacza bazar , targ.

Dnia następnego po zacumowaniu przed I Kataraktą w Asuanie jedziemy do Abu Simbel, gdzie znajduje się największy i najwspanialszy zabytek w Nubii – świątynia Ramzesa II/ 1278 – 1212 p.n.e / . Odległość z Asuanu do Abu Simbel wynosi 280 km . Wyjeżdżamy przed godziną 4.00 rano. Jedziemy na południe drogą prowadzącą przez pustynię, po zachodniej stronie Jeziora Nasera .Po obu stronach drogi żadnej roślinności tylko piaski w kolorze szaro –brązowo- żółtym. Po przejechaniu około 100 km przekraczamy niewidzialny zwrotnik Raka ; tu słońce raz w roku świeci prostopadle nad ziemią . Po drodze mijamy 2 - 3 posterunki wojskowe i około godziny 8.30 jesteśmy na miejscu .

- 34 –

Będziemy tu oglądać dwie znajdujące się obok siebie świątynie , którym groziło zatopienie na wieki w wodach Jeziora Nasera . Kompleks skalnych świątyń w Abu Simbel składa się ze świątyni Ramzesa II, i jego małżonki Nefertari .

Fasada świątyni Ramzesa II jest wyjątkowo piękna , robi na nas wrażenie , zarówno rozmiarami jak i wyglądem . Została wykuta w zboczu skalnym , mierzy prawie 30 metrów wysokości i 35 metrów szerokości . Każdy z czterech monu – mentalnych posągów siedzącego Ramzesa II ma około 21 metrów wysokości. Po bokach i między rogami każdego kolosa znajdują się nadnaturalnej wielkości posągi żon i dzieci faraona .

Ciąg pomieszczeń świątyni rozpoczyna sala o długości 18 metrów , której główną nawę podtrzymuje 8 figur faraona / po cztery z każdej strony / mających po 10 metrów wysokości .

Na ścianach znajdują się sceny przedstawiające wielkie bitwy Ramzesa II , w których walczy on z Azjatami, Libijczykami, Nubijczykami . Należą one do najwspanialszych i najstaranniej wykonanych barwnych reliefów , gdzie przedstawiono ponad 1000 wojowników , zobrazowano przemarsz wojsk , walki wręcz , rydwany w boju .

Świątynia ta wykuta w skale posiada sanktuarium , z posągami wielkich bogów Amona, Re i Ptaha oraz posągiem Ramzesa II znajdujące się w głębi świątyni / skały / - 64 metry od fasady .

Druga świątynia w Abu Simbel tzw: Mała Świątynia , znajduje się tuż obok . Została wykuta w skalnym cyplu, na północ od Wielkiej Świątyni . Była poświęco-na bogini Hathor / małżonka Horusa / i żonie Ramzesa II – królowej Nefertari. Posągi na fasadzie o wysokości 10 metrów umieszczone w niszach przedstawiają 4 posągi Ramzesa II , i dwa królowej w środku .

Kompleksowi skalnych świątyń w Abu Simbel groziło zalanie wodami Jeziora Nasera po zbudowaniu Wielkiej Tamy Asuańskiej .

W okresie od 1965 do 1968 roku obie świątynie zostały pocięte na ponad 1000 bloków , z których największy ważył 33 tony i złożono je powtórnie, po przeniesieniu około 200 metrów od ich pierwotnej lokalizacji i podniesieniu na wyższy poziom o 64 metry .

- 35 -

Prace trwały ponad trzy lata / 1965 – 1968 / i wyniosły 42 miliony dolarów. Prace zakończono ostatecznie w 1972 roku .

Pełni wrażeń wracamy do bazy, czyli na nasz statek cumujący przy nabrze –żu w Asuanie. Następnego dnia popłyniemy na wyspę Kitchenera , która jest drugą co do wielkości wyspą po Elefantynie, w granicach I Katarakty . Płyniemy drewnianą łodzią / feluką/ z charakterystycznym żaglem , która jest malowniczym ale powolnym środkiem lokomocji . Jest to moje drugie spotkanie na Nilu z tą łodzią. W czasie pierwszego rejsu napiłem się wody z Nilu , aby jak chce tradycja móc wrócić po latach na to miejsce.

Niektórzy rzemieślnicy egipscy , a przede wszystkim nubijscy kultywują starą tradycję wyrabiania feluk przy użyciu minimalnej liczby gwoździ . Drewno na te łodzie pochodzi z akacji sunt. Obrabia się je tylko w stanie surowym , bo po wyschnięciu jest twarde jak żelazo, i żadne narzędzie nie jest w stanie go przeciąć. Niektóre feluki żeglujące po Nilu mają ponad 200 lat .

Kitchener przed I wojną światową był głównodowodzącym armii egipskiej, a potem konsulem angielskim . To on na jednej z wysp I Katarakty , która później została nazwana jego imieniem , założył ogród botaniczny . Zostały tu zgroma – dzone prawie wszystkie egzotyczne drzewa strefy zwrotnikowej z całego świata. Arabska nazwa to wyspa roślin „ dżazirat an – nabatat „ .

Po zejściu na ląd dosłownie rzuca się na nas tłum handlarzy oferujących -wyroby tutejszych rzemieślników – paciorki, broszki, krzyże życia, wisiorki , lalki, koszule, galabije, papirusy z tekstami itp. Niektórzy z turystów coś tam kupują.

Po zwiedzaniu wspaniałego ogrodu udajemy się do przystani i wsiadamy tym razem nie do feluki ale do motorówki . Przez dłuższy czas płyniemy wśród skał I Katarakty , omijając je raz z prawej raz z lewej strony . Nurt na pewnych odcinkach wartki. Gęste zarośla wokół, dużo ptaków. Na otwartej przestrzeni dopływają do motorówki , co jest dużą niespo –dzianką, małe o śniadych twarzach, roześmiane od ucha do ucha dzieciaki ; niektóre wpław, a inne na maleńkich łódkach . Nawiązują z nami , siedzącymi w motorówce, kontakt słowny, a potem śpiewając piosenki w języku namierzone – go turysty wyciągają rączki po „ bakszysz „ . Chcą zarobić i zarabiają. Otrzymują za swoje występy pieniążki. Są wyraźnie szczęśliwe , co widać na ich twarzach . Fotografujemy .

- 36 -

Płyniemy na Elefatynę , która jest największą wyspą w obrębie I Katarakty / ma 1200 metrów długości/ , gdzie będziemy zwiedzać wioskę nubijską . Większość mieszkańców Elefantyny to czarni nubijczycy . Co widzimy ? W cieniu drzew parterowe domy o glinianych ścianach pokryte trzcinowymi strzechami . Mieszkańcy wioski przyjaźnie nastawieni do turystów pokazują wnętrza swoich chat, włącznie z wielbłądami i małymi krokodylami .

Turystki biorą małe krokodyle w swoje dłonie i proszą o zdjęcia . Fotografuję żonę z tym małym gadem . W ubiegłym wieku kupiłem w Asuanie wypchanego, małego krokodyla , którego przewiozłem do kraju. Potem córka straszyła nim swoje koleżanki .

Wracamy w powrotem do przystani. Cała ulica z wyrobami nubijsko – afrykańskimi, ale nie tylko . Rzuca się w oczy niezliczona ilość i różnorodność masek z drzewa akacjowego i hebanowego. Na straganach prymitywne instru – menty – piszczałki, bębenki, a także kolorowe lalki , wisiory, wisiorki, talizmany, amulety, wyplatane kosze i koszyki , szydełkowe nakrycia głowy, wyroby z gliny i drewna, i bardzo atrakcyjne wyroby ze skóry wielbłądziej .

Mijamy sklep z oszałamiającą ilością wyrobów ze złota, i na końcu mały straganik , którego właściciel zachęca do kupienia u niego najlepszego w całym Asuanie gatunku karkade. Suszone kwiaty malwy sudańskiej , to właśnie karkade, z których robi się doskonałą rubinową herbatę .

Po wejściu na statek otrzymujemy na powitanie zimną orzeźwiającą rubinową karkade.

Następnego dnia jedziemy zwiedzać świątynię Izydy, której budowę rozpoczęło około 200 roku p.n.e., na wyspie File znajdującej się 8 km na południe od Asuanu, która przez ponad 500 lat była najważniejszym miejscem kultu, i tu najdłużej trwała stara religia ; jeszcze długo po przyjęciu chrześcijaństwa .

W latach 1898-1902 Anglicy zbudowali tu pierwszą Zaporę Asuańską , którą później dwukrotnie jeszcze powiększano do 2 km szerokości i 51 m wysokości .

Zbudowana tama powodowała częściowe zalewanie świątyni , nawet do wysokości 6 metrów i to przez 8 miesięcy w roku.

- 37 -

Odwiedzający to miejsce pływali łodziami pomiędzy kolumnadami . Woda zniszczyła barwy na reliefach .

40 lat później gdy wybudowano Wielką Tamę Asuańską wyspie File i świątyni Izydy groziło całkowite zatopienie . Zabytki uratowała inicjatywa międzynarodowa – przeniesienia świątyni na wyższe miejsce. Wokół świątyni na wyspie wybudowano długi na 1.6 km mur, po czym wypompowano ze środka wodę . Świątynia została rozebrana i pocięta na 37.363 elementy , które zostały przeniesione na pobliską wyspę Agilkia i tam złożono je ponownie . Prace trwały 30 miesięcy i kosztowały 30 mil. dolarów . Do świątyni Izydy jakby nowo narodzonej na sąsiedniej wyspie dopływamy z brzegu motorówką . Usytuowanie świątyni wspaniałe. Dużo zieleni, kwiatów. Wokół błękitna woda, i co ważne , z uwagi na wczesną porę, brak turystów. Wykorzystujemy to i fotografujemy mury świątyni w świetle poranka .

Przy wejściu do świątyni Izydy wznosi się 18 metrowy pierwszy pylon, ozdobiony płaskorzeźbami przedstawiającymi Ptolemeusza XII , ojca Kleopatry, który był ostatnim budowniczym tej dynastii , który ukończył prace rozpoczęte przez Ptolemeusza II, dobre 200 lat wcześniej .

Zwiedzamy w sanktuarium świątyni , tzw: Świątynię Boskich Narodzin , gdzie malowidła przedstawiają narodziny Horusa , którego matka Izyda ukryła przed złym Setem / bóg uważany za uosobienie sił chaosu i zniszczeń , morderca Ozyrysa / . Inne wizerunki ukazują Izydę karmiącą syna Horusa .

Zachwycamy się reliefem przedstawiającym brzuchatego boga Nilu –Hapiego . Hapi jest symbolem życiodajnych wód i mitycznego źródła rzeki , które jak wierzono znajduje się w rejonie I Katarakty, skąd woda płynęła zarówno na północ jak i na południe.

Za drugim pylonem znajduje się sala hipostylowa/ kolumnowa /, którą zamieniono w okresie chrześcijaństwa na kościół . Płaskorzeźby z wizerunkami Izydy zostały wtedy częściowo zniszczone. Chrześcijanie na wyspie File przetrwali do XIII wieku .

W programie tego dnia mamy jeszcze zwiedzanie Wielkiej Tamy Asuańskiej. W 1952 roku skończyła się w Egipcie okupacja brytyjska i władzę przejął rząd Nasera, którego priorytetem była nacjonalizacja Kanału Sueskiego i wybudowa-nie Wielkiej Tamy Asuańskiej .

- 38 -

Projekt budowy tamy wymagał potężnych środków finansowych i wsparcia technicznego. Stany Zjednoczone odmówiły pomocy. Do gry wkroczył Związek Radziecki ze swoimi pożyczkami i technologią .

Rosja Radziecka budowała już przed II wojną światową potężne elektrownie wodne na Ukrainie / Dnieproges / i na Syberii , i posiadała w tej dziedzinie nie tylko doświadczenie ale i wybitnych fachowców.

Przy realizacji tego projektu przez 11 lat / 1960 – 1971 / pracowało 30 tys. Egipcjan i 2000 rosyjskich inżynierów i techników . Związek Radziecki na budowę tamy wyłożył 10 miliardów dolarów .

Tama tworzy łuk o długości 3.6 km i 111 metrów wysokości , i ma 980 m. szerokości u podstawy , i 40 m. szerokości na koronie . Gliniany rdzeń tamy wzmocniony zastrzykami z cementu , krzemianu i glinianu sięga na głębokość 44 metrów poniżej podstawy tamy . Tama przegradza koryto rzeki , które w tym miejscu ma 520 m. szerokości . W tamie umieszczono potężną siłownię , z 12 –a turbinami .

Wielka tama przecina Nil w odległości 13 km. od Asuanu . Przed nią na długości 500 km rozciąga się Jezioro Nasera , które sięga w głąb Sudanu .

Wchodzimy na koronę Wielkiej Tamy . Przy wejściu ustawiono pomnik przyjaźni radziecko – egipskiej w formie stylizowanego betonowego kwiatu lotosu.

Na środku tamy znajduje się łuk triumfalny , z tabliczkami mosiężnymi prezentującymi różne detale i przekroje tej gigantycznej konstrukcji .

Kiedy byłem tu po raz pierwszy , to obok tamy na obu brzegach Nilu stały liczne wyrzutnie rakietowe; myślę , że rosyjskie . Umieszczono je tam z myślą o ochronie tamy .

Kolejnego dnia oglądamy starożytne kamieniołomy w Asuanie , gdzie w czasach faraonów wydobywano tu cenny kamień – granit . Wyrabiano z niego naczynia , posągi, sarkofagi, wykuwano obeliski , budowano kaplice , świątynie i grobowce .

Największą atrakcją kamieniołomów z których wydobywano różowy granit jest nie dokończony obelisk z czasów panowania Hatszepsut / XV wiek p.n.e. / .

- 39 –

Ten gigantyczny monolit waży około 1168 ton . Byłby najwyższym obeliskiem w Egipcie , mierzącym 42 metry wysokości i mającym podstawę 4,2 x 4,2 m. Jednak w trakcie obróbki kamień pękł . Pozostawiono go w kamieniołomie , z jednym bokiem zespolonym z podłożem . Starożytni kamieniarze w swojej pracy posługiwali się narzędziami z dolerytu i miedzianymi klinami , w czasach ptolemejskich mieli już do dyspozycji żelazo .

Robię zdjęcie pękniętego obiektu – obelisku . Upał . Wracamy na statek , na obiad.

Nasz pobyt w Górnym Egipcie dobiegł końca . W godzinach popołudniowych wyjeżdżamy do Hurghady ; i o godzinie 22.30 jesteśmy na miejscu . W Hurghadzie przebywać będziemy kilka dni , odpoczywając po trudach podróży. Mieszkamy w 5- o gwiazdkowym hotelu „ Hilton „ , z widokiem na baseny , ogród i błękitne morze .

Zaliczamy nadobowiązkowy rejs statkiem podwodnym na pobliską rafę koralową. Przez szyby oglądamy podmorski świat Morza Czerwonego, kolorowy świat, kolorowe ryby .

Dnia następnego jedziemy na lotnisko . Punktualnie o godzinie 13.00 samolot w którym siedzimy , Boeing 737 mając na liczniku 280 km/ godz. , odrywa się od pasa startowego i wzbija się w powietrze , aby po 4 godzinach i 20 minutach lotu wylądować na Okęciu w Warszawie .

Zaraz po wylądowaniu samolotu mówimy do siebie „ no i jeszcze raz się udało „ .

 

Feliks St. Chojecki

Adwokat

 

Czerwiec 2021 r.